Αρθρογράφος : Παναγιώτης Δημητράς
Αναδημοσίευση από το The Books' Journal.
Σε τι κατάσταση βρίσκονται οι Ρομά, διάσπαρτοι σε διάφορα μέρη της Ελλάδας; Ένα οδοιπορικό σε διάφορα μέρη της Ελλάδας: τι είδαμε, πού εφαρμόζονται διακρίσεις και τι ευθύνες έχουν η κυβέρνηση και η τοπική αυτοδιοίκηση. Ο αγώνας για τα δικαιώματα των μειονοτήτων είναι δύσκολος αλλά και ενδιαφέρων.
- Ιστορική απόφαση Συμβουλίου της Επικρατείας για τους Ρομά Χαλανδρίου Στις 6 Απριλίου 2015, δύο ημέρες πριν από τη Διεθνή Ημέρα Ρομά (8 Απριλίου), το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) επέδωσε στον εκπρόσωπο των αιτούντων μιαν ιστορική απόφαση: χορήγησε ευεργέτημα πενίας σε 20 Ρομά Χαλανδρίου εν όψει δίκης στις 21 Απριλίου 2015 για την ακύρωση απόφασης του Γενικού Γραμματέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αττικής να μεταστεγαστούν οι Ρομά Χαλανδρίου στην Κορυφή του Όρους Πατέρα μεταξύ Μεγάρων και Μάνδρας. Η απόφαση είναι ιστορική γιατί με τα ίδια δικαιολογητικά το Διοικητικό Εφετείο Αθηνών (ΔΕφΑθ)είχε απορρίψει δύο φορές το Νοέμβριο 2014 ανάλογο αίτημα χορήγησης ευεργετήματος πενίας σε υποθέσεις αιτήσεις αναστολής και ακύρωσης εκθέσεων αυθαιρέτων με πρόστιμα 1,6 εκατομμύρια ευρώ επειδή ο Δήμος Χαλανδρίου είχε αρνηθεί να τους χορηγήσει τα απαραίτητα πιστοποιητικά.[i] Αποτέλεσμα της «συντονισμένης» άρνησης Δήμου και ΔΕφΑθ ήταν να απορριφθεί η αίτηση αναστολής στις 13 Ιανουαρίου 2015 και να έχουν καταλογιστεί πρόστιμα 1,6 εκατομμυρίων ευρώ σε 66 Ρομά τα οποία ίσως «λύσουν» το στεγαστικό πρόβλημα αφού θα προκαλέσουν μετεγκατάσταση των Ρομά στη φυλακή λόγω πρόδηλης αδυναμίας να τα πληρώσουν. Την επόμενη ημέρα, υποβλήθηκε αίτημα στο ΔΕφΑθ να χορηγηθεί ευεργέτημα πενίας με βάση την απόφαση του ανώτερου δικαστηρίου (ΣτΕ), να ανακληθεί η απόρριψη της αίτησης αναστολής και να εκδικαστεί τόσο αυτή όσο και η αίτηση ακύρωσης με την αρωγή διορισμένης/ου δικηγόρου. Απαντήσεις αναμένονται μετά το Πάσχα. Όλες αυτές οι ενέργειες γίνονται από εθελόντριες/ές δικηγόρους και μη του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι (ΕΠΣΕ).
- Καλά και κακά νέα για το παγκόσμια γνωστό γκέτο των Ρομά στο Σοφό Ασπροπύργου Στις 19 Μαρτίου 2015, η Διεθνής Αμνηστία (ΔΑ) και το ΕΠΣΕ επισκέφθηκαν το 11ο Δημοτικό Σχολείου (ΔΣ) Ασπροπύργου στο οποίο εντάχθηκαν τα παιδιά Ρομά από το Σοφό Ασπροπύργου μετά το περσινό κλείσιμο του σχολείου-γκέτο 12ου ΔΣ Ασπροπύργου. Ο καταυλισμός-γκέτο των Ρομά στο Σοφό Ασπροπύργου είναι παγκόσμια γνωστός κατ’ αρχήν γιατί για τα παιδιά της κοινότητας αυτής λειτουργούσε από το 2005 ένα σχολείο-γκέτο (παράρτημα του 10ου ΔΣ Ασπροπύργου στην αρχή που μετονομάστηκε σε 12οΔΣ Ασπροπύργου στη συνέχεια) για τη λειτουργία του οποίου η Ελλάδα έχει το μοναδικό προνόμιο να έχει καταδικαστεί δύο φορές από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) το 2008 (Σαμπάνης κτλ. κατά Ελλάδας)[ii] και το 2012 (Σαμπάνη κτλ. κατά Ελλάδας)[iii]: ενάμιση χρόνο μετά τη δεύτερη καταδίκη το σχολείο-γκέτο έκλεισε. Είνια επίσης παγκόσμια γνωστός αφού οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης της κοινότητας Ρομά παλαιότερα στο Ψάρι Ασπροπύργου και μετά την παράνομη έξωσή τους τον Αύγουστο 2010 στο Σοφό Ασπροπύργου περιγράφονται με μελανά χρώματα σε πάμπολλες εκθέσεις διεθνών οργανισμών.Στο 11ο ΔΣ Ασπροπύργου, ΔΑ και ΕΠΣΕ διαπίστωσαν πως 18 παιδιά Ρομά ήταν ενταγμένα: 13 από αυτά είχαν πρωτοεγγραφεί στην πρώτη δημοτικού το 2014-2015 ενώ άλλα 5 ανήκαν στα 45 που είχαν μετεγγραφεί αυτοδίκαια από το 12ο ΔΣ στο 11ο ΔΣ. Τα υπόλοιπα 40 δηλώθηκε το Σεπτέμβριο 2014 στην καινούργια διευθύντρια από το διαμεσολαβητή του Προγράμματος «Εκπαίδευση των Παιδιών Ρομά» του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) πως είχαν φύγει ή παντρευτεί. Με μιαν εξαίρεση πάντως, η διευθύντρια δεν είχε επισκεφθεί τον καταυλισμό αφού το ειδικό πανεπιστημιακό πρόγραμμα με εξαίρεση το διαμεσολαβητή Ρομ από τον καταυλισμό ήταν ουσιαστικά απόν από τον καταυλισμό. Στις 19 Μαρτίου η διευθύντρια θα έκανε μόλις τη δεύτερη επίσκεψη μετά από πρόσκληση από το ΕΠΣΕ καθώς, μετά την επίσκεψη στο σχολείο, ΔΑ και ΕΠΣΕ επισκέφθηκαν τον καταυλισμό και είδαν δεκάδες παιδιά ηλικίας υποχρεωτικής εκπαίδευσης, μεταξύ των οποίων και μερικά που πήγαιναν στο 12ο ΔΣ μέχρι να κλείσει, να τρέχουν και να παίζουν την ώρα που θα έπρεπε να είναι στο σχολείο: στο πόδι καταγράφηκαν 35 παιδιά που δεν είχαν πρόσβαση στο σχολείο.Μετά από αυτό, το ΕΠΣΕ συναντήθηκε στις 27 Μαρτίου με στελέχη του γραφείου του αρμόδιου Αναπληρωτή Υπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων, Τάσου Κουράκη. Εξέθεσε την κατάσταση, γνωστοποίησε πως στις 30 Μαρτίου με εθελοντές/τριες θα προχωρούσε σε καταγραφή οικογενειών και παιδιών για να εγγραφούν στη συνέχεια στο 11ο ΔΣ και ζήτησε τη συνδρομή του Υπουργείου. Κάτι ανάλογο είχε γίνει και το Σεπτέμβριο 2004 όταν έγινε η πρώτη καταγραφή από το ΕΠΣΕ με τη συνδρομή του Υπουργείου στη συνέχεια της οποίας ξεκίνησε η διεκδίκηση της ισότιμης πρόσβασης των παιδιών Ρομά στο τότε παρακείμενο 10ο ΔΣ Ασπροπύργου, η οποία κατέληξε μέσα από τις δύο καταδίκες από το ΕΔΔΑ στην ένταξή τους σε σχολείο για όλα τα παιδιά μετά από 10 χρόνια. Το γραφείο του Υπουργού συμφώνησε και ανακοίνωσε πως θα έρθει με συνεργάτρια του Υπουργού και στελέχη του Προγράμματος του ΕΚΠΑ. Μόνο που στις 30 Μαρτίου τα άτομα αυτά, στα οποία περιλαμβανόταν και Πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Ρομά Διαμεσολαβητών, εμφανίστηκαν για να… αποτρέψουν την καταγραφή επειδή αυτή «ήταν αρμοδιότητα της διοίκησης και άλλωστε δεν θα μπορούσε να πετύχει επειδή οι Ρομά θα είναι στις εργασίες τους». Όταν απέτυχαν να την αποτρέψουν αποχώρησαν. Αντίθετα, θετική ήταν η διευθύντρια του 11ου ΔΣ που ήταν πάλι παρούσα στην αρχή της απογραφής και δήλωσε πως θα εγγράψει όλα τα παιδιά για τα οποία θα της δοθούν πλήρη στοιχεία ώστε να ενταχθούν στο σχολείο από το Σεπτέμβριο 2015.Αξίζει να σημειωθεί πως το Πρόγραμμα του ΕΚΠΑ, σε κείμενό της 27 Οκτωβρίου 2013 σχετικά με την ομαλή ένταξη των παιδιών Ρομά του 12ου ΔΣ σε άλλα σχολεία του Ασπροπύργου, είχε προτείνει ρητά «να καταγραφούν Ρομά που είναι σε ηλικία φοίτησης σε σχολείο και να υπάρξει προγραμματισμός για τα επόμενα 2 χρόνια». Την καταγραφή αυτή ποτέ δεν την έκανε όμως, προφασιζόμενο ανακριβώς, σε έγγραφο χωρίς ημερομηνία του 2014, πως «η απογραφή του πληθυσμού Ρομά αποτελεί σε εθνικό επίπεδο ευθύνη της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας [sic] και δεν αποτελεί αρμοδιότητα του προγράμματος». Κι όμως, στις αρχές του 2015, το Πρόγραμμα του ΕΚΠΑ ανακοίνωνε μετά φωτογραφιών πως: «Τη Δευτέρα 19/1/2015, άρχισε εκ νέου η προσπάθεια απογραφής του Ρομά πληθυσμού στην περιοχή του Νομισματοκοπείου στο Χαλάνδρι. Στη διαδικασία της απογραφής συμμετείχαν οι υπεύθυνοι του Δήμου Χαλανδρίου και συνεργάτες του Προγράμματος με απώτερο στόχο την αντιμετώπιση του φαινομένου της σχολικής διαρροής.»[iv]Τελικά, στην απογραφή που έκαναν 11 εθελόντριες/ές του ΕΠΣΕ και παρακολούθησε το Vice καταγράφηκαν περί τα 60 παιδιά ηλικίας υποχρεωτικής εκπαίδευσης 5-14 ετών, ελάχιστα από τα οποία περιλαμβάνονται στα 18 παιδιά που ήδη είναι εγγεγραμμένα. Κατ’ εκτίμηση υπάρχουν άλλα 40 παιδιά αυτής της ηλικίας. Εκτίμηση για ύπαρξη 100 παιδιών σχολικής ηλικίας είχε κάνει στις 27 Οκτωβρίου 2013 και το Πρόγραμμα ΕΚΠΑ…Εκτός όμως από όλα αυτά, την ημέρα της πρώτης επίσκεψης 19 Μαρτίου 2015 δικάζονταν στο Γ’ Μονομελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών οι δύο συμβολικότεροι Ρομά του Σοφού Ασπροπύργου, ο ιδρυτικός και για πολλά χρόνια Πρόεδρος του «Συλλόγου Ελλήνων Τσιγγάνων «Ο Άγιος Ιωάννης της Ερήμου»» Βασίλης Σαμπάνης και ο πρώτος προσφεύγων στις δύο ομώνυμες προσφυγές στο ΕΔΔΑ Σπύρος Σαμπάνης. Η κατηγορία ήταν ανέγερση αυθαιρέτων σε οικόπεδα που είχαν αγοράσει στο Σοφό το 2010. Το δικαστήριο τους αθώωσε, αφού προσκόμισαν πρόσφατες δηλώσεις ένταξης (δηλαδή νομιμοποίησης) του Ν. 4178/2013. Η πολιτεία, και ως δικαιοσύνη και ως πολεοδομία, έχει λοιπόν δεχθεί πως εκεί που είναι ο καταυλισμός μπορεί οι μέχρι τώρα αυθαίρετες κατοικίες να ενταχθούν (νομιμοποιηθούν) με τις προϋποθέσεις που προβλέπει η νομοθεσία ίσως και άλλες για τη διευκόλυνση της σταθεροποίησης και νομιμοποίησης της κοινότητας Ρομά που αποτελεί υποχρέωση της πολιτείας. Όπως υποχρέωσή της είναι η μεταδημότευσή των Ρομά στο Δήμο Ασπροπύργου όπου έχουν γεννηθεί ή ζουν επί περισσότερο από δέκα χρόνια: ο Δήμος αντιδρά, όπως αντιδρούσε και στην ένταξη των παιδιών τους στο σχολείο. Η κυβέρνηση καλείται να αποφασίσει αν θα συνεχίσει να ανέχεται τη ρατσιστική στάση του Δήμου.Τέλος, δεκάδες Ρομά –όχι μόνο στον Ασπρόπυργο αλλά σε όλη την Ελλάδα- αναγράφονται στα δημοτολόγια ως «ΑΚΟ» - δηλαδή «άνευ κυρίου ονόματος» αφού η πολιτεία συνήθως δεν καταγράφει όνομα κατά τη γέννηση (μόνο επίθετο του γονέα που δηλώνει το παιδί) και στη συνέχεια οι Ρομά αμελούν να το δηλώσουν ή δεν αντέχουν να πληρώσουν το πρόστιμο της εκπρόθεσμης δήλωσης. Παρά τις επανειλημμένες συστάσεις ακόμα και από όργανα του ΟΗΕ, η πολιτεία και εδώ «κωφεύει»…
- Τύρναβος: Υπόδειγμα μαζικής ένταξης παιδιών Ρομά. Στις 31 Μαρτίου 2015, ΔΑ, ΕΠΣΕ και Vice αναχώρησαν για τη Θεσσαλία για να καταγράψουν διαφορετικές εμπειρίες στην εκπαίδευση και στην κατοικία των Ρομά. Πρώτος σταθμός, την 1 Απριλίου, ο Τύρναβος. 216 παιδιά Ρομά έχουν γραφτεί στα 5 δημοτικά σχολεία. Όταν πρωτοέγινε προσπάθεια ένταξής τους υπήρξαν σφοδρότατες αντιδράσεις και καταλήψεις. Ήταν το 1997. Έκτοτε οι αντιδράσεις ξεπεράστηκαν και δεν παρατηρείται σημαντικό πρόβλημα ρατσισμού. Έτσι στα σχολεία αυτά καταγράφτηκαν μόνο γενικά γνωστές δυσκολίες αποτελεσματικής μόρφωσης των Ρομά και σημαντική διαρροή, αφού λιγότερα από τα μισά παιδιά φοιτούσαν στις αρχές Απριλίου. Η εξαιρετική υποστήριξη του Κέντρου Στήριξης Ρομά Τυρνάβου (όπως και σε αρκετές άλλες περιοχές όπου αυτά υπάρχουν και λειτουργούν με ικανό προσωπικό) και η πλαισίωση από εκπαιδευτικούς και από το Πρόγραμμα για την Εκπαίδευση των Ρομά που για τη Θεσσαλία συντονίζει το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας από το Βόλο δεν αρκούν για να αποτρέψουν τη μεγάλη διαρροή αλλά συμβάλλουν καθοριστικά στην παρουσία και υποβοήθηση των παιδιών που παρακολουθούν. Η σκέψη πως τα Κέντρα Στήριξης Ρομά αποψιλώθηκαν από τις αρχές Απριλίου 2015 από το μεγαλύτερο μέρος του προσωπικού τους ενώ τα Προγράμματα των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης που υποστηρίζουν την εκπαίδευση των Ρομά φυτοζωούν με παρατάσεις και ίσως δεν συνεχισθούν μετά το καλοκαίρι κάνει όλες/ους να αναρωτηθούν πώς θα συνεχισθεί η εκπαίδευση των παιδιών Ρομά ακόμα και, ίσως κυρίως, εκεί όπου έχουν ενταχθεί και ο ρατσισμός έχει μείνει έξω από τα σχολεία. Στα πάμπολλα προβλήματα που καταγράφηκαν και θα μπορούσαν να αποτελέσουν αντικείμενο χωριστού κειμένου, ξεχωρίζει ένα καίριο πρόβλημα για το οποίο έχει επικριθεί η Ελλάδα διεθνώς: η ανοχή στους παράνομους πρόωρους γάμους (σε ηλικίες 12-15 ετών ενώ ο νόμος τους επιτρέπει πάνω από 18 ετών) στις κοινότητες των Ρομά και της μειονότητας στη Θράκη που αποκλείει από την εκπαίδευση τα παιδιά των ηλικιών αυτών και ιδίως τα κορίτσια από ηλικία ακόμα και 10 ετών με το φόβο μήπως «κλεφτούν» αντί να πάρουν τους αγόρια που έχουν «κανονίσει» οι μητέρες, συνήθως έναντι οικονομικού ανταλλάγματος που ισοδυναμεί, και κατά τον ΟΗΕ, με «πώληση παιδιών»…
- Καρδίτσα και Σοφάδες: Τα δύο σχολεία-γκέτο της ντροπής – το ένα σαν φυλακή. Στις 2 Απριλίου, ΔΑ, ΕΠΣΕ και Viceεπισκέφθηκαν το σχολείο-γκέτο μόνο για Ρομά 19ο ΔΣ Καρδίτσας. 176 παιδιά Ρομά του καταυλισμού στο Μαύρικα Καρδίτσας. Από τον Ιανουάριο 2015, το σχολείο μεταστεγάστηκε στο παλαιό κτίριο του 11ου ΔΣ Καρδίστας που πάντως είναι ανεπαρκές για την αποτελεσματική ένταξη των 176 εγγεγραμμένων παιδιών, από τα οποία μόνο 50 ήταν παρόντα την ημέρα της επίσκεψης. Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν αίθουσες για να λειτουργήσουν τάξεις υποδοχής, ούτε δεύτερο δρομολόγιο του λεωφορείου για να φέρει και άλλα παιδιά στο σχολείο. Οι εκπαιδευτικοί έδειξαν ευαισθησία απέναντι στο μαθητικό πληθυσμό και πλαισιώνονται από πρόσθετους από το Πρόγραμμα για την Εκπαίδευση των Ρομά που για τη Θεσσαλία.Μάλιστατο 2012 είχαν προσπαθήσει να εντάξουν μερικά παιδιά στα 1ο ΔΣ, 3ο ΔΣ και 6ο ΔΣ Καρδίτσας: ακολούθησαν αντιδράσεις, καταλήψεις, και τελικά ματαίωση της ένταξης των παιδιών, ενώ η εισαγγελία σχημάτισε δικογραφία σε βάρος των… εκπαιδευτικών για την οποία πρόσφατα κλήθηκαν να δώσουν εξηγήσεις. Στήριξη στο σχολείο και στον καταυλισμό με πληθυσμό 1300 ατόμων παρέχει το Κέντρο Στήριξης Ρομά Καρδίτσας το οποίο την ημέρα της επίσκεψης είχε μόλις χάσει όλο το προσωπικό του με μιαν εξαίρεση λόγω λήξης των συμβάσεων…Μετά το σχολείο-γκέτο της Καρδίτσας, ΔΑ, ΕΠΣΕ και Vice επισκέφθηκαν το σχολείο-φυλακή-γκέτο-ντροπή μόνο για τα παιδιά Ρομά, το 4ο ΔΣ Σοφάδων για τη λειτουργία του οποίου έχει καταδικαστεί η Ελλάδα από το ΕΔΔΑ (Λαβίδας κατά Ελλάδας[v]) και στο οποίο τα παιδιά είχαν ήδη φύγει στη μία το μεσημέρι, ενώ οι εκπαιδευτικοί του δεν φάνηκε να έχουν ιδιαίτερες ευαισθησίες για τους Ρομά. Αναλυτικές εντυπώσεις από την επίσκεψη σε αυτό έχουν ήδη δημοσιευθεί σε τρία κείμενα.[vi] Γράφεται στο Vice: «Πίσω από τα κάγκελα και τα συρματοπλέγματα, τα χάρτινα αστεράκια κολλημένα στα τζάμια των παραθύρων, ξεχασμένα από τα Χριστούγεννα, είναι το μόνο σημάδι που μαρτυρά την ύπαρξη μικρών μαθητών στο ετοιμόρροπο κτίριο που βρίσκεται μπροστά μου. Τα σκούρα ντουβάρια σε συνδυασμό με την απουσία ταμπέλας, δύσκολα σε κάνουν να πιστέψεις ότι αυτό το κτίριο είναι σχολείο Το κτίριο που θυμίζει κάτι ανάμεσα σε φυλακή και αποθήκη έχει δίπλα του ένα νηπιαγωγείο επίσης ανάλογης κατάστασης. «Όποιος το δει από κοντά διαπιστώνει ότι εκτός από σχολείο γκέτο, είναι και σχολείο φυλακή. Είναι αδιανόητο ότι μπορεί να υπάρξει σωστό εκπαιδευτικό περιβάλλον σε ένα τέτοιο κτίριο. Άλλωστε είναι τόσο μικρό που δεν χωράει όλους τους μαθητές της περιοχής. Μερικές αίθουσες είναι εντελώς ακατάλληλες για μάθημα, οι διάδρομοι θυμίζουν κρατητήρια, υπάρχουν κάγκελα και μέσα στο σχολείο, οι τουαλέτες είναι άθλιες κι απ' ό, τι μας είπαν υπάρχει πρόβλημα με τον φωτισμό στις τάξεις. Πολλές φορές δεν υπάρχει ρεύμα και το διδακτικό προσωπικό έχει βρει διάφορες πατέντες ώστε να ηλεκτροδοτούνται έστω οι υπολογιστές τους. Δε συζητάμε καν για θέρμανση κάτω από αυτές τις συνθήκες», σχολιάζει ο Παναγιώτης Δημητράς εκπρόσωπος του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι που βρέθηκε στο σχολείο μαζί με εκπρόσωπο από τη Διεθνή Αμνηστία για να δουν κατά πόσο έχει εκτελεστεί η απόφαση του ΕΔΔΑ. Στο παρελθόν έχουν υπάρξει επιθέσεις απέναντι στο σχολείο καθώς και απόπειρα εμπρησμού: «Όπως μας ενημέρωσαν οι εκπαιδευτικοί έχουν υπάρξει επιθέσεις, κλοπές και διαρρήξεις στο παρελθόν καθώς και μία απόπειρα εμπρησμού γιατί κάποιοι νομίζουν ότι καίγοντας το σχολείο, θα καταργηθεί για να φτιαχτεί ένα κανονικό. Βέβαια ποτέ δεν ξέρει κανείς αν οι επιθέσεις αυτές έχουν γίνει από άτομα που ζουν στον καταυλισμό ή από ρατσιστές για να αποκλείσουν μαθητές Ρομά τελείως από την εκπαίδευση», προσθέτει ο κ. Δημητράς. Σε μία προσπάθεια ένταξης των μαθητών στα υπόλοιπα σχολεία των Σοφάδων το 2012, οι γονείς των μη-Ρομά μαθητών είχαν αντιδράσει οργανώνοντας μέχρι και καταλήψεις δημοτικών σχολείων της περιοχής: «Στους Σοφάδες, για την τοπική κοινωνία και τους τοπικούς άρχοντες είναι κοινό μυστικό. Όλοι γνωρίζουν, ανέχονται, αν δεν υποστηρίζουν την κατάσταση, άρα είναι συνυπεύθυνοι αν όχι συνένοχοι γι' αυτό το αίσχος και για την άρνηση της Ελλάδας να συμμορφωθεί με την καταδίκη του ΕΔΔΑ και να το κλείσει», προσθέτει ο κ. Δημητράς και καταλήγει: «Ας δούμε στον γειτονικό Τύρναβο πώς εντάσσονται πάνω από 200 παιδιά Ρομά στα 5 δημοτικά σχολεία με την κατάλληλη στήριξη, γιατί κι εκεί κάποτε υπήρξαν αντιδράσεις και καταλήψεις αλλά η ένταξη έγινε τελικά. Η Λία Γώγου, ερευνήτρια για την Ελλάδα και την Κύπρο από τη Διεθνή Γραμματεία της Διεθνούς Αμνηστίας που εδρεύει στο Λονδίνο μου περιέγραψε πως: «Στην επίσκεψη που κάναμε, η οργάνωσή μας ανησύχησε πάρα πολύ με αυτά που είδε, γιατί δεν είναι δυνατόν στην Ελλάδα τον 21ο αιώνα να υπάρχουν σχολεία γκέτο, δηλαδή μόνο για παιδιά Ρομά και να γίνονται τέτοιου είδους διακρίσεις. Και στο 4ο δημοτικό σχολείο Σοφάδων και στο 19ο Καρδίτσας που επίσης είναι γκέτο, οι δομές τους δεν είναι κατάλληλες και τα κτίρια θεωρούνται απαράδεκτα, αλλά ειδικά το κτίριο στο 4ο δημοτικό σχολείο Σοφάδων έμοιαζε σαν σχολείο σε φυλακή. Ήταν ό, τι πιο παλιό μπορείς να φανταστείς και κανείς δεν μπορεί να πιστέψει ότι εκεί πηγαίνουν σχολείο παιδιά. Ο διευθυντής μας είπε ότι συχνά κόβεται το ηλεκτρικό οπότε τα παιδιά είναι σε τάξεις που δεν έχουν φως. Είναι φοβερά ανησυχητικό ότι τα παιδιά αυτά, δεν πάνε μόνο σε ένα σχολείο γκέτο, αλλά και σε ένα τέτοιου είδους κτίριο. Η οργάνωσή μας καλεί τις ελληνικές αρχές να σταματήσουν αυτή τη διάκριση κατά των παιδιών Ρομά. Τα σχολεία γκέτο είναι ενάντια σε διεθνείς συνθήκες όπως του ΕΔΔΑ κι άλλα διεθνή πρότυπα για τα οποία η Ελλάδα έχει υπογράψει κι έχει δεσμευτεί»».Αξίζει να σημειωθεί πως η νεοεκλεγμένη βουλευτής Καρδίτσας του ΣΥΡΙΖΑ Χρυσούλα Κατσαβριά-Σιωροπούλου, μέχρι την εκλογή της στη Βουλή τον Ιανουάριο 2015, ήταν Αντιπρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Σοφάδων με το συνδυασμό του πρώην Δημάρχου και βασικού υπεύθυνους για την καταδίκη της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ. Στις 8 Απριλίου 2015 η ίδια «γιόρτασε» την Ημέρα Ρομά μαζί με τοπικούς άρχοντες που επιβάλλουν την παράνομη σχολική γκετοποίηση βραβεύοντας μαθητές και φοιτητές Ρομά που φοιτούν ή αποφοίτησαν αδιαμαρτύρητα από τα σχολεία-γκέτο,[vii] λειτουργούν συλλόγους με το μειωτικό όρο «αθίγγανοι» που είχε στο παρελθόν επιβάλει η πολιτεία για τον πληθυσμό αυτό (ανάλογο του negros στις ΗΠΑ) και έχουν -κάποιοι- εξασφαλίσει έμμισθες θέσεις διαμεσολαβητών με μηδαμινή προσφορά όπως φάνηκε από τις επισκέψεις στα σχολεία και στους καταυλισμούς… Όλοι αυτοί αρνήθηκαν να δουν ΔΑ και ΕΠΣΕ κατά την επίσκεψή τους σε Καρδίτσα και Σοφάδες, προφανώς για να μην κακοκαρδίσουν τους εργοδότες τους…
- Καμηλόβρυση Λαμίας: Μια κρατική μετεγκατάσταση όνειδος. Επιστρέφοντας από τη Θεσσαλία, το απόγευμα της 2 Απριλίου, ΕΠΣΕ και Vice δεν ήταν δυνατό να αποφύγουν να δουν τον καταυλισμό στην Καμηλόβρυση όπου ο Δήμος Λαμιέων επίσημα εξόρισε τους Ρομά, 5,5 χιλιόμετρα έξω από την πόλη, πριν δύο χρόνια από την περιοχή Ξηριά όπου έμεναν και στη συνέχεια απέκλεισε τα παιδιά τους από το σχολείο. Την επόμενη ημέρα, 3 Απριλίου, ο Συνήγορος του Πολίτη (ΣτΠ) παρουσίαζε την ετήσια έκθεσή του για το 2014, η οποία περιέχει το ακόλουθο εύγλωττο απόσπασμα: «Εσπευσμένη μετεγκατάσταση χωρίς τήρηση των νόμιμων προϋποθέσεων προκύπτει και για την περιοχή Καμηλόβρυση του Δήμου Λαμιέων. Η μετεγκατάσταση στον χώρο αυτό επαναφέρει το ζήτημα τήρησης των νόμιμων προϋποθέσεων, αλλά και το ζήτημα της καταλληλότητας και ασφάλειας του χώρου. Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι λόγω και της απόστασης του οικισμού από τη Λαμία ή το πλησιέστερο αστικό κέντρο, η πρόσβαση σε υπηρεσίες είναι εξαιρετικά δυσχερής, ενώ κανένα παιδί δεν πηγαίνει σχολείο. Επισημαίνεται ότι τα παιδιά αλλά και οι περισσότεροι ενήλικες Ρομά του χώρου διαβιούν σε συνθήκες ασυνήθιστης –για τα ελληνικά δεδομένα– ένδειας και εξαθλίωσης. Ο Συνήγορος σε συνεργασία με τον Δήμαρχο Λαμιέων αναζητά λύσεις για άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος και εγκατάσταση του πληθυσμού σε κατάλληλο και ασφαλή χώρο.»[viii]Το κείμενο του ΣτΠ εξωραΐζει την κατάσταση αφού καμιά συνεργασία δεν υπάρχει ούτε καμιά κινητικότητα για «άμεση» μάλιστα αντιμετώπιση του προβλήματος. Το περασμένο Σεπτέμβριο 2014 κείμενο του ΣτΠ ανέφερε πολύ περισσότερα: «Μετά από αυτοψία που έκανε ο "Συνήγορος του Πολίτη" στον καταυλισμό των ρομά στην Καμηλόβρυση Λαμίας, απέστειλε επείγον έγγραφο - έκθεση προς όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, ζητώντας να ληφθούν άμεσα μέτρα για την προστασία του εν λόγω πληθυσμού, ενώ ζητά να εξευρεθούν μακροπρόθεσμες λύσεις, για μόνιμη και νόμιμη εγκατάστασή του σε κατάλληλο χώρο. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ η έκθεση κάνει λόγο για άθλιες συνθήκες διαβίωσης, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η υγεία και η ζωή των ρομά, ενώ τονίζει ότι ο καταυλισμός είναι αποκομμένος, έτσι ώστε να μην υπάρχει επαφή με την υπόλοιπη κοινωνία, τα μικρά παιδιά να μην πηγαίνουν σχολείο και οι ηλικιωμένοι - ανήμποροι, να μην μπορούν να μετακινηθούν. Ο "Συνήγορος του Πολίτη" ζητά από τη νέα δημοτική αρχή να κάνει όλες τις απαραίτητες ενέργειες και να γνωστοποιήσει σχέδιο μετεγκατάστασης των ρομά της Καμηλόβρυσης, ενώ από τις Αρχές που εποπτεύουν το Δήμο Λαμιέων, ζητά να πραγματοποιηθεί έρευνα για πως έγινε η μετακίνηση των ρομά από τον Ξηριά στην Καμηλόβρυση, τι χρήματα δαπανήθηκαν, από ποιους πόρους και αν αυτά θα μπορούσαν να είχαν χρησιμοποιηθεί πιο αποτελεσματικά.»[ix]Οι αναφορές στο αίτημα ελέγχου από τις αρμόδιες αρχές είναι προσχηματικές αφού στην ετήσια έκθεσή του ο ΣτΠ δεν αναφέρει να παρέπεμψε την έκθεση που αναφέρει προφανείς παράνομες ενέργειες ούτε για πειθαρχικό έλεγχο ούτε στην αρμόδια εισαγγελική αρχή.
- «Βασιλιάς» και «Ομοσπονδία» τσακώνονται για τους Ρομά της Ρόδου. Την επόμενη ημέρα 3 Απριλίου 2015 στη «Δημοκρατική» της Ρόδου δημοσιευόταν επιστολή της «Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά «ΟΜΗΡΟΣ»» με την οποία δινόταν 48ωρη προθεσμία στο Βασίλη Στηροκλέα, φερόμενο ως «βασιλιά» των Ρομά, για να ανακαλέσει δημόσια σχόλια που θεωρούσε προσβλητικά η Ομοσπονδία, μια από τις 5-6 «πανελλήνιες» ομοσπονδίες Ρομά που κατά καιρούς δημιουργούνται και μετά χάνονται.[x] Ο «βασιλιάς» επί μεγάλο διάστημα διαπραγματευόταν με το Δήμο Ρόδου λύση στο στεγαστικό των εξαθλιωμένων Ρομά που ζουν στο Καρακόνερο Ρόδου και όπως ο ίδιος δηλώνει «είναι γνωστοί οι αγώνες μου για τη Νέα Δημοκρατία από το 1990: ήμουν, είμαι και θα είναι στρατιώτης της παράταξης».[xi] Αντίθετα, η «Ομοσπονδία» που ιδρύθηκε στις αρχές του 2014 και υποστηρίζει πως εκπροσωπεί 600.00 Ρομά (σχεδόν διπλάσιους από όσους εκτιμάται πως υπάρχουν σε όλη τη χώρα) στήριξε λίγο μετά, στις Ευρωεκλογές, το κόμμα των Βύρωνα Πολύδωρα και Παναγιώτη Ψωμιάδη «Ένωση για την Πατρίδα και το Λαό»[xii]με την οποία ήταν υποψήφιος ο Μάκης Χριστοδουλόπουλος που πήρε μόλις 3.000 σταυρούς πανελλαδικά…. Στη Ρόδο η Ομοσπονδία εμφανίστηκε να διαπραγματεύεται λύση για το στεγαστικό μόλις φέτος μετά την ήττα της ΝΔ.Η διαμάχη για ένα θέμα που χρονίζει επί πολλά χρόνια δείχνει τους ανταγωνισμούς πολιτικής επιρροής που επιδιώκουν οι διάφοροι αυτοαναγορευόμενοι σε «βασιλιάδες» ή «ομοσπονδίες» Ρομά και με τους οποίους πρόθυμα η διοίκηση συζητά γνωρίζοντας την αναποτελεσματικότητά τους στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των Ρομά αλλά και τη χρησιμότητά τους να φέρνουν κάποιες ψήφους στις εκλογές…
- Πρόστιμα από την πολεοδομία σε Ρομά Χαλκίδας. Τρεις ημέρες αργότερα, στις 6 Απριλίου 2015, ευαισθητοποιημένοι πολίτες ανέφεραν στο ΕΠΣΕ πως, στα τέλη Μαρτίου 2015, η Πολεοδομία Χαλκίδας επέβαλε πρόστιμα σε Ρομά οι οποίοι έχουν εγκατασταθεί σε ιδιόκτητο οικόπεδό τους στην περιοχή Χαραυγή σε μιαν πρόχειρη παράγκα και ένα τροχόσπιτο. Τα πρόστιμα είναι καταχρηστικά αφού υπάρχει ήδη νομολογία δικαστηρίων, και σε υποθέσεις που χειρίστηκε το ΕΠΣΕ, πως τα πρόχειρα και τα μη θεμελιωμένα καταλύματα δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού (ΓΟΚ). Η πολιτεία όμως, όταν θέλει να διώξει τους Ρομά επειδή ενοχλούνται κάποιοι μη Ρομά, επιλέγει να παραβιάζει τη νομολογία με την ελπίδα πως θα τους εξοντώσει αφού οικονομικά δεν αντέχουν να βρουν δικηγόρους. Έτσι, πασχαλιάτικα, εθελοντές του ΕΠΣΕ συντάσσουν ενστάσεις για λογαριασμό των Ρομά… Για την ιστορία, λίγο μετά το Πάσχα, στις 21 Απριλίου 2015, θα προσφέρουν δωρεάν νομική αρωγή σε Ρομνί της Νέας Ζωής Ασπροπύργου που δικάζεται στο Γ’ Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών για ανάλογο πρόστιμο: ελπίζεται πως η νομολογία του ίδιου δικαστηρίου που την αθώωσε πριν τρία χρόνια για ανάλογο πρόστιμο με το σκεπτικό που προαναφέρθηκε (η παράγκα της δεν εμπίπτει στο ΓΟΚ) θα οδηγήσει σε νέα αθώωσή της.
- Ποιο σχολείο με Ρομά είδε ο Γιαν Γιάραμπ του ΟΗΕ; Στην ιστοσελίδα του Προγράμματος για την Εκπαίδευση των Ρομά του ΕΚΠΑ αναρτήθηκε στις 31 Μαρτίου 2015 το ακόλουθο κείμενο «Τριήμερη επίσημη επίσκεψη του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Γιαν Γιάραμπ. Ο κ. Γιάραμπ θα έχει και την ευκαιρία να επισκεφτεί το κέντρο κράτησης αλλοδαπών στην Αμυγδαλέζα και σχολεία όπου φοιτούν παιδιά Ρομά στην Αθήνα, στο πλαίσιο του προγράμματος του πανεπιστημίου Αθηνών για την εκπαίδευση των παιδιών Ρομά...»[xiii] Ο Γιαν Γάραμπ δεν είναι βέβαια Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ. Όπως το ίδιο πρόγραμμα έγραψε στις 3 Απριλίου 2015: «Στο πλαίσιο της επίσημης επίσκεψής του στην Ελλάδα, ο Περιφερειακός Εκπρόσωπος για την Ευρώπη του γραφείου του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Γιαν Γιάραμπ, σε συνεργασία με το Πρόγραμμα «Εκπαίδευση των παιδιών Ρομά» του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, επισκέφθηκε το συνεργαζόμενο με το Πρόγραμμα 87o Διαπολιτισμικό Δημ. Σχολείο Αθηνών στον Κεραμεικό, στο οποίο φοιτούν μαθητές και μαθήτριες με διαφορετικές πολιτισμικές υπαγωγές.»[xiv] Βασιζόμενος σε κρατικούς φορείς ο αξιωματούχος του ΟΗΕ πήγε σε ένα επιτυχημένο διαπολιτισμικό σχολείο όπου είναι γραμμένα περί τα 20 παιδιά Ρομά, αρκετά από αυτά πιθανότατα Αλβανοί Ρομά ή Ρομά μετανάστες από τη Θράκη. Παρά την ανακοίνωση περί «σχολείων» σε άλλο δεν φαίνεται να πήγε. Όλοι οι άλλοι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης που επισκέπτονται την Ελλάδα δεν αφήνουν την επιλογή των επισκέψεών του αποκλειστικά στο ελληνικό κράτος ούτε περιφρονούν τις ΜΚΟ με αποτέλεσμα να σχηματίζουν στρεβλή εικόνα…
- Εισαγγελείς και κυβέρνηση υπεύθυνες για ατιμωρησία για παραβιάσεις δικαιωμάτων των Ρομά. Στις 19 Νοεμβρίου 2013, ο τότε Υπουργός Εσωτερικών Ιωάννης Μιχελάκης έστειλε προς όλες τις Αποκαρωμένες Διοικήσεις της χώρας εγκύκλιο με θέμα «Εκτέλεση των από 11-12-2012 και 30-5-2013 αποφάσεων του ΕΔΔΑ στις υποθέσεις «Σαμπάνη κτλ κατά Ελλάδας» και «Λαβίδα κτλ κατά Ελλάδας»».[xv] Σε αυτή αναλύονταν οι δύο αποφάσεις και ζητείτο να κοινοποιηθεί η εγκύκλιος σε όλους τους δήμους και τις περιφέρειες της χώρας με σκοπό τη συμμόρφωση προς τις αποφάσεις και τη διασφάλιση πρόσβασης των μαθητών Ρομά χωρίς διακρίσεις σε εκπαίδευση ποιότητας με σεβασμό στις αρχές των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Την έκδοση της εγκυκλίου είχε προκαλέσει σχετική ενημέρωση του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (ΝΣΚ). Ας σημειωθεί πως την εγκύκλιο αυτή ο Υπουργός δεν έστειλε ποτέ στους ενδιαφερόμενους Ρομά (πχ. των δύο αποφάσεων του ΕΔΔΑ). Παλιότερα, στις 22 Φεβρουαρίου 2011, με άμεση επείγουσα έγγραφη παραγγελία του, ο τότε Αντιεισαγγελέας Αρείου Πάγου Φώτιος Μακρής διαβίβασε την από 16-2-2011 αναφορά του ΕΠΣΕ και ζήτησε από τους Εισαγγελείς Πρωτοδικών της χώρας «να επιμεληθούν για την πάταξη του φαινομένου του αποκλεισμού των Ρομά από τη δημόσια εκπαίδευση προκειμένου να εξαλειφθεί η φοβική για τα παιδιά των Ρομά αντίληψη και να διασφαλισθεί η ανεμπόδιστη και η χωρίς αποκλεισμό ή διακρίσεις ισότιμη ένταξή τους σ’ όλες τις δομές του Κράτους».[xvi] Γιατί μετά από αυτές τις παραγγελίες/εγκυκλίους συνεχίζουν να υπάρχουν σχολεία-γκέτο, και όχι μόνο στην Καρδίτσα και στους Σοφάδες, ενώ αλλού υπάρχει ακόμα αποκλεισμός των Ρομά από την εκπαίδευση, και όχι μόνο στη Λαμία; Από το αποτέλεσμα δημιουργείται εύλογα η εντύπωση πως τα έγγραφα αυτά είναι απλώς προσχηματικά με μοναδικό στόχο την επίκλησή τους από την Ελλάδα διεθνώς χωρίς να εκφράζουν βούληση της κυβέρνησης, ανεξάρτητα από το ποια κόμματα τη συναποτελούν, και των εισαγγελικών αρχών να εφαρμόσουν τους νόμους και να σεβαστούν το κράτος δικαίου έναντι των Ρομά. Αυτό ισχύει ακόμα και όταν το ΕΠΣΕ κατέθεσε σχετικές μηνύσεις για τα σχολεία-γκέτο σε Καρδίτσα, Σοφάδες και Ασπρόπυργο και τον αποκλεισμό από το σχολείο στη Λαμία οι οποίες, όπως πληροφορήθηκε κατά την επίσκεψη τις ημέρες αυτές και στις Εισαγγελίες Καρδίτσας και Λαμίας και παλιότερα στην Εισαγγελία της Αθήνας αρχειοθετήθηκαν. Χαρακτηριστικό είναι πως, με το ίδιο υλικό στη βάση του οποίου καταδικάστηκε η Ελλάδα τρεις φορές από το ΕΔΔΑ για τα σχολεία-γκέτο στον Ασπρόπυργο και στις Σοφάδες,οι Εισαγγελίες της Αθήνας και της Καρδίτσας αλλά και η Εισαγγελία του Αρείου Πάγου που έχει ενημερωθεί επανειλημμένα, εκτενώς και τεκμηριωμένα αποφάνθηκαν πως δεν υπάρχει ούτε καν υποψία ενδεχόμενου αδικήματος ώστε να παραπέμψουν τους υπεύθυνους σε δίκη για να δοθεί η δυνατότητα στους δικαστές να αποφανθούν… Αντίθετα, οι εισαγγελικές αρχές της χώρας σπεύδουν, συχνά με επιπολαιότητα αν όχι προφανή ρατσισμό, να παραπέμψουν μηνύσεις κατά των Ρομά σε δίκες, συχνά χωρίς καν προκαταρκτικές εξετάσεις. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, ακολουθούν αθωώσεις γιατί οι δικαστές φαίνεται να σέβονται περισσότερο το κράτος δικαίου. Δυστυχώς, και οι μηνύσεις του ΕΠΣΕ κατά παρανομούντων εισαγγελέων για παράβαση καθήκοντος και κατάχρηση εξουσίας απορρίπτονται από άλλους εισαγγελείς.
Προκύπτει λοιπόν αβίαστα το συμπέρασμα πως δεν υπάρχει κράτος δικαίου για τους Ρομά στην Ελλάδα και πως καμιά κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται ειλικρινά να εφαρμόσει τους νόμους απέναντι στους Ρομά, βρισκοντας συχνά αρωγούς στον εμπαιγμό του πληθυσμού των Ρομά τους συχνά καλά αμειβόμενους από την πολιτεία ποικίλους «βασιλιάδες, «προέδρους», «διαμεσολαβητές». Στις άλλες χώρες της ΕΕ παρόμοια κατάσταση δεν επικρατεί γιατί υπάρχει εκτεταμένη πίεση από την κοινωνία των πολιτών. Στην Ελλάδα, η ουσιαστικά αδύνατη κοινωνία των πολιτών εξαντλεί τον αντιρατσισμό της στους μετανάστες και δεν ενδιαφέρεται για τους Ρομά εκτός και αν είναι για να εκτελέσει κάποιο χρηματοδοτούμενο πρόγραμμα και μόνο όσο διαρκεί το πρόγραμμά αυτό, καθώς, μετά την ολοκλήρωσή του, εξαφανίζεται. Ευτυχώς για κάποιους Ρομά, σε πολλά σημεία της χώρας υπάρχουν παθιασμένοι απλοί πολίτες που τους συμπαραστέκονται ανιδιοτελώς και τους σώζουν συχνά από του (κυβερνητικού και εισαγγελικού) «χάρου τα δόντια» των προστίμων, των εξώσεων και του σχολικού αποκλεισμού. Οι εθελοντές αυτοί, χωρίς τους οποίους ούτε το ΕΠΣΕ που δεν έχει καμιά χρηματοδότηση θα μπορούσε να διεκδικήσει τα δικαιώματα των Ρομά, αποτελούν τις εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
[i]«Δήμος Χαλανδρίου κατά Ρομά Χαλανδρίου: ένα γράμμα» (15 Δεκεμβρίου 2014 http://booksjournal.gr/blog/item/747-δήμος-χαλανδρίου-κατά-ρομά-χαλανδρίου-ένα-γράμμα) και «Κάτι τρέχει στα «γύφτικα» της Αττικής!» (21 Μαρτίου 2015 http://booksjournal.gr/γνώμες/item/964-κάτι-τρέχει-στα-«γύφτικα»-της-αττικής)
[vi]Μελπομένη Μαραγκίδου «Ποιος «Φυλακίζει» τους Μαθητές Ρομά σε Αυτό το Σχολείο Γκέτο;» (7 Απριλίου 2015 http://www.vice.com/gr/read/ena-sxoleio-fulaki-sto-ghetto-twn-sofadwn), Παναγιώτης Δημητράς «Ένα σχολείο-γκέτο και το Ποτάμι» (8 Απριλίου 2015 http://booksjournal.gr/slideshow/item/1003-ένα-σχολείο-γκέτο-και-το-ποτάμι) και Amnesty International «Segregation, bullying and fear: The stunted education of Romani children in Europe» (8 Απριλίου 2015 https://www.amnesty.org/en/articles/news/2015/04/the-stunted-education-of-romani-children-in-europe)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια ελέγχονται από τους διαχειριστές του ιστολογίου για υβριστικό, προσβλητικό ή ρατσιστικό περιεχόμενο, πριν εμφανιστούν δημόσια. Δε θα δημοσιεύονται, επίσης, σχόλια που περιέχουν προσωπικές επιθέσεις χωρίς πολιτικό περιεχόμενο.
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΧΟΛΙΩΝ
1. Γράψτε το σχόλιό σας στο σχετικό πλαίσιο.
2. Γράψτε τα στοιχεία της λεκτικής επαλήθευσης (λατινικοί χαρακτήρες).
3. Aπό τη λίστα Eπιλογή ταυτότητας επιλέξτε Όνομα/Διεύθυνση URL και γράψτε το όνομα ή το ψευδώνυμό σας (δε χρειάζεται να συμπληρώσετε το πεδίο Διέυθυνση URL).
4. Πατήστε στην επιλογή ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΤΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΑΣ.
5. Ελέγξτε αν εμφανίστηκε το μήνυμα επιβεβαίωσης στο πάνω μέρος του παράθυρου σχολιασμού.