του Σούρλα Απόστολου,
δασκάλου
Στον μεγάλο
αντιφασιστικό αγώνα , οι αντιστασιακοί εκπαιδευτικοί με την αθρόα συμμετοχή
τους, διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο όχι μόνο στον ένοπλο αγώνα αλλά και στη
διαμόρφωση της αντιστασιακής τέχνης και στη θεμελίωση της λαϊκής παιδείας στην
ελεύθερη Ελλάδα.
Ενδεικτικό
της συμμετοχής και της αυτοθυσίας των Ελλήνων εκπαιδευτικών στην Εθνική
Αντίσταση, είναι οι εκατόμβες των δασκαλοκαπεταναίων, των ηρωίδων δασκαλισσών
της Αλληλεγγύης, των αγωνιστών της πείνας ,των σκοτεινών κελιών.Στο βιβλίο των εκπαιδευτικών Χρήστου
Γκότζου και Κ.Αναστασάκου υπάρχει ένας ονομαστικός κατάλογος με 478 νεκρούς
εκπαιδευτικούς κατά τη διάρκεια του αντιφασιστικού αγώνα. Δάσκαλοι και δασκάλες
αναδείχθηκαν κορυφαία στελέχη της αυτοδιοίκησης σε διάφορες περιοχές της
Ελεύθερης Ελλάδας.
Κορυφαίοι
εκπαιδευτικοί εκλέχτηκαν εθνοσύμβουλοι στο Εθνικό Συμβούλιο της Π.Ε.Ε.Α(
Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης). Μερικά ονόματα: Καίτη Νισυρίου
(Ζεύγου), Γιάννης Ταλαγάνης (Ζεύγος), Χρύσα Χατζηβασιλείου, Κώστας Σωτηρίου,
Αλέξανδρος Σβώλος, Άγγελος Αντωνόπουλος, Κώστας Δεσποτόπουλος, Πέτρος Κόκκαλης,
Νίκος Καρβούνης και πολλοί άλλοι που διακρίθηκαν στον αντιφασιστικό αγώνα με
εξέχοντα τον δάσκαλο Ν. Πλουμπίδη.
Η
συμμετοχή πλήθους άξιων αγωνιστών – εκπαιδευτικών είναι κατά την άποψη μου, ο
λόγος που η παιδεία στην Ελεύθερη Ελλάδα, εφαρμόστηκε σε μια εντελώς
διαφορετική βάση. Τις πρωτοποριακές θέσεις για μια πραγματική μεταρρύθμιση τις
εισηγήθηκε πρώτη φορά ο Γραμματέας της Παιδείας, καθηγητής της
νευροχειρουργικής Πέτρος Κόκκαλης. Την πλατύτερη, βαθύτερη και επιστημονική
εισήγηση όμως, για την παιδεία την έκανε
ο παιδαγωγός Κ. Σωτηρίου. Με άξονα τις θέσεις του Π.Ο (Παιδαγωγικός
όμιλος) οι: Γληνός, Σωτηρίου, Ιμβριώτη θέτουν τις αρχές μιας εκπαίδευσης που
στηριζόταν στα αιτήματα του Ελληνικού λαού και των εκπαιδευτικών. Για
παράδειγμα για την χρήση της δημοτικής γλώσσας, για την υποχρέωση του κράτους
στην μόρφωση της νεολαίας, για κοινωνική και όχι ατομικιστική παιδεία κ.α. Για
να αντιμετωπιστεί άμεσα η επάνδρωση των σχολείων με απόφαση της Π.Ε.Ε.Α θα
ιδρυθούν 2 Παιδαγωγικά Φροντιστήρια για την εκπαίδευση των νέων δασκάλων. Σε
αυτά θα διδάξουν κορυφαίοι εκπαιδευτικοί όπως ο Κ. Σωτηρίου, Ρόζα Ιμβριώτη,
Μιχάλης Παπαμαύρος, ο Γιώργος Μυρισιώτης
βετεράνος τους διδασκαλικού κινήματος, στέλεχος του Ε.Α.Μ κ. ά.
Οι
αντιστασιακοί εκπαιδευτικοί προσέφεραν πολλά και στην τέχνη της Αντίστασης.
Ορισμένα από τα τραγούδια της έντεχνης δημιουργίας γράφτηκαν από τους δασκάλους
για να γίνουν ύμνοι και θούρια της Εθνικής Αντίστασης. Για παράδειγμα ο ύμνος
του Ε.Α.Μ από τον Β.Ρώτα και ο ύμνος του ΕΛ.ΑΣ από την Σοφία Μαυροειδή-
Παπαδάκη.
Με το ντουφέκι και την πένα, τον λόγο
και την πράξη οι εκπαιδευτικοί της Εθνικής Αντίστασης έγραψαν την δική τους σελίδα στον μεγάλο αντιφασιστικό
πόλεμο. Δάσκαλοι και καθηγητές, ως έφεδροι αξιωματικοί ή φαντάροι ή ακόμα και απλά μαχόμενοι πολίτες με τον «παρών»
τους στην αντίσταση ενάντια στο ναζισμό και στο φασισμό, έδειξαν πώς εννοούσαν
και πως είχαν συνειδητοποιήσει τη θέση τους στην Ιστορία. Το γράφει πολύ
καθαρά ο δάσκαλος και καπετάνιος του ΕΛ.ΑΣ Θανάσης Μητσόπουλος, όταν στέλνει 2
γράμματα, ένα προς τους μαθητές του εξηγώντας τους λόγους που έφυγε από την
τάξη και πήρε τα βουνά για να αγωνιστεί και ένα προς τον επιθεωρητή για το
καθήκον των Ελλήνων να αγωνιστούν, και κλείνοντας την επιστολή με το κάλεσμα
προς τους συναδέλφους του και τον επιθεωρητή να πράξουν το ίδιο.
Κουβαλώντας το
βαρύ φορτίο της αντιφασιστικής δράσης των ελλήνων εκπαιδευτικών οι
εκπαιδευτικοί σήμερα στην εποχή των μνημονίων, της ανθρωπιστικής, οικονομικής,
κοινωνικής και πολιτιστικής κρίσης καλούνται να συμμετάσχουν με θάρρος,
συνέπεια και αποτελεσματικότητα σε ένα νέο αντιφασιστικό αγώνα πολύ πιο
πολύπλοκο και σύνθετο γιατί οι όροι, οι αιτίες και οι συνθήκες που γεννούν και
αναπτύσσονται τα νέα φασιστικά μορφώματα απαιτούν όχι μόνον αρετή και τόλμη
αλλά γνώση και ιστορική μνήμη.
Έχω
την αίσθηση ότι ο λαός αυτός με την ιστορική εμπειρία του στο σύνολο του δεν
έχει αναπτύξει ούτε αντιφασιστική, ούτε κυρίως αντιρατσιστική κουλτούρα και
παρ’ όλους τους αυτολιβανισμούς για το μη ξενοφοβικό, το μη ρατσιστικό του
χαρακτήρα κάτι τέτοιο δεν ανταποκρίνεται στην καθημερινή πράξη και στάση, ούτε
αποδεικνύεται με πράξεις και στάσεις του παρελθόντος. Βλέπε για παράδειγμα
αντιδράσεις για Ρομά, ομοφυλόφιλους, ουσιοεξαρτόμενους ή την αντιμετώπιση των
προσφύγων μετά την Μικρασιατική καταστροφή.
Οι αιτίες πολλές, από
πολιτικοκοινωνικές έως ψυχαναλυτικές. Δεν είναι του παρόντος να αναλυθούν.
Έχουν επισημανθεί εξάλλου πολλαπλώς. Η οικονομική κρίση έχει ασφαλώς τη μερίδα
του λέοντος για την ανάπτυξη των ιδεών του ρατσισμού και του φασισμού. Θα σταθώ όμως σε κάτι που θεωρώ κομβικό
σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη ή μη των φασιστικών ιδεών, στη γενική παιδεία και την εκπαίδευση του λαού, στο
πολιτιστικό και μορφωτικό του υπόβαθρο και άρα στο σημαντικό ρόλο που μπορεί να
παίξει το σχολείο και ο εκπαιδευτικός. Ισχυρίζομαι ότι οι ρατσιστικές και
φασιστικές ιδέες εκκολάπτονται και αναπτύσσονται με μεγαλύτερη ευκολία σε
θαλάμους με χαμηλό πολιτιστικό και μορφωτικό επίπεδο και ότι η παιδεία αποτελεί
ανάχωμα στην εξάπλωση των φασιστικών ιδεών( βλέπε και άρθρο του Γ.
Μυλόπουλου «Γιατί η Χρυσή Αυγή δεν
άνθισε στα πανεπιστήμια»).
Θα ήθελα να κάνω μία δεύτερη επισήμανση
με μορφή ερωτημάτων. Στον αντιφασιστικό αγώνα του 41-44 συμμετείχαν όλοι οι
Έλληνες; Τι απέγιναν τα παιδιά και τα εγγόνια των μοναρχοφασιστών και των
γερμανοτσολιάδων;
Στη δικτατορία του 67-74 υπήρξε μαζικό
αντιδικτατορικό κίνημα; Ήταν όλοι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες υπέρ των
εξεγερμένων φοιτητών; Τι απέγιναν οι οπαδοί της δικτατορίας; Πού βρίσκονται
σήμερα τα παιδιά τους;
Με λίγα λόγια ένα ποσοστό του πληθυσμού
ήταν, είναι και θα είναι υπέρ μιας ολοκληρωτικής φασίζουσας ιδεολογίας θέμα
βρίσκεται στο ποσοστό ανάπτυξης αυτής της ιδεολογίας μέσα στην κοινωνία και στο
ρόλο των φασιστικών ομάδων στα πολιτικά δρώμενα.
Η Χρυσή Αυγή δεν είναι μόνο εγκληματική
οργάνωση, είναι πολιτικός σχηματισμός με εγκληματική δράση. Πέρα από τις αιτίες
που την εξέθρεψαν, και την έκαναν από περιθωριακή ομάδα, κοινοβουλευτική,
πρέπει να βρούμε τις ασπίδες και τις λόγχες για την εξουδετέρωση και την
περιθωριοποίησή της.
Οι εκπαιδευτικοί μπορούν και πρέπει να
πρωτοστατήσουν στη δημιουργία ενός πολύπλευρου αντιφασιστικού μετώπου ενάντια
στη Χ.Α και τα φαινόμενα βίας και ρατσισμού που αυτή παράγει. Το αντιφασιστικό
μέτωπο με πρωταγωνιστές τους εκπαιδευτικούς είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί σε
δύο κατευθύνσεις, μία μέσα και μία έξω από το σχολείο.
Στο διπλό αυτό μέτωπο, η ικανή και
αναγκαία συνθήκη για την αποτελεσματικότητα των πράξεων μας, είναι η συλλογική
δράση αλλά και ατομική στάση του καθενός μας.
Το σχολείο ως ιδεολογικός μηχανισμός
του κράτους δεν είναι «αδιάβροχος», δεν είναι αδιαπέραστος. Ως εκπαιδευτικοί
μπορούμε να ανατρέψουμε κοινωνικές βεβαιότητες και στερεότυπα, να αναδείξουμε
άλλα αξιακά φορτία από αυτά που κυρίαρχη
ιδεολογία παράγει και εγχαράζει.
Το σημερινό
σχολείο με την οργανωτική-διοικητική του δομή, τα αναλυτικά προγράμματα και το
θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας του δε βοηθάει προς την κατεύθυνση ανάπτυξης μιας
δημοκρατικής αντιρατσιστικής παιδείας, για αυτό και είναι απαραίτητο να
αναφερθούμε σε ορισμένα στοιχεία, τα οποία κατά την άποψη μου ενισχύουν και
συμβάλλουν πολύ με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στην εμφάνιση ρατσιστικών και
φασιστικών πράξεων.
Οι
στρατιωτικού τύπου παρελάσεις και ο τρόπος επιλογής των σημαιοφόρων. Ο τρόπος οργάνωσης, η μορφή και το
περιεχόμενο των σχολικών εθνικών εορτών. Η οργάνωση της τάξης και η μέθοδος
διδασκαλίας του μαθήματος. Ο γενικότερος ρόλος του εκπαιδευτικού μέσα και έξω από την τάξη, ο
τρόπος αντιμετώπισης των προβλημάτων που προκύπτουν και παραπέρα. Το
περιεχόμενο των μαθημάτων και ιδιαίτερα της ιστορίας.
Σε όσα ενδεικτικά ανέφερα παραπάνω, η
παρέμβαση και η προσωπική στάση του εκπαιδευτικού μπορεί να συμβάλλει
καθοριστικά στην «αλλαγή κλίματος» της τάξης και του σχολείου του, αλλά αυτό δε
φτάνει. Η πάλη για ένα διαφορετικό σχολείο σε μία διαφορετική κοινωνία γίνεται
με όρους κοινωνικοπολιτικούς, με κινηματική δράση, με συγκρούσεις και
ανατροπές, μέσα από μαζικά ταξικά συνδικάτα. Ο ρόλος των συνδικάτων στο
αντιφασιστικό μέτωπο μπορεί και πρέπει
να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο. Αρκεί τα συνδικάτα να οργανωθούν και να
παρέμβουν με έναν διαφορετικό από το σημερινό τρόπο. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η διεύρυνση των ορίων παρέμβασης. Οι
εκπαιδευτικοί να συμμετάσχουν σε ένα ευρύ μέτωπο μαζί με άλλους εργαζομένους,
με άνεργους και συνταξιούχους. Να βρεθούν στους δρόμους και στις πλατείες, να
συναντηθούν με τα κινήματα της γειτονιάς, με τις ομάδες αλληλεγγύης, να
επικοινωνήσουν δηλαδή. Ο νεοφασισμός προϋποθέτει πριν από όλα τον εκφασισμό της
ίδιας της επικοινωνίας ως δυνατότητας.
Εμείς
λοιπόν οι εκπαιδευτικό της Ριζοσπαστικής Αριστεράς οφείλουμε το κάθε σχολείο να
το μετατρέψουμε σε κυψέλη δημοκρατίας. Είμαστε υποχρεωμένοι να παλέψουμε και να
ανατρέψουμε τις πολιτικές που γεννούν το φασισμό.
Είμαστε χρεωμένοι στα σημερινά και τα αυριανά
παιδιά να τα αλλάξουμε όλα.
Άλλος δρόμος δεν υπάρχει.
Είναι βαρύ πολύ βαρύ το καθήκον…
αλλά πιο βαρύ το παρελθόν.