Άρθρο της Βερίνας Χωρεάνθη
Αναδημοσίευση από το Διάστιχο.
Ο κοινωνικός αποκλεισμός έχει πολλές εκφάνσεις, και κάποιες φορές ο αντίκτυπός του γίνεται αντιληπτός διαφορετικά από τον καθένα. Όσον αφορά το σχολικό περιβάλλον, συγκεκριμένα, είναι πολύ εύκολο να προκύπτουν σχετικοί διαχωρισμοί, υποκινούμενοι, τις περισσότερες φορές, από τα καθιερωμένα στερεότυπα αλλά και τις προσωπικές προκαταλήψεις του καθενός. Στο καινούριο τους βιβλίο με τον τίτλο Η γραμμή, οι εκπαιδευτικοί και συγγραφείς Βασίλης Κουτσιαρής και Γιάννης Διακομανώλης καταπιάνονται με αυτό το θέμα και επιλέγουν να το αναπτύξουν σε πρώτο πρόσωπο, μέσα από την αφήγηση –και, κατά συνέπεια, και τη ματιά– ενός παιδιού, του μικρού Αλέξανδρου, επιτυγχάνοντας έτσι περισσότερη αμεσότητα στον λόγο, αλλά και στα συμπεράσματα της ιστορίας.
Ο Αλέξανδρος βρίσκει τον συμμαθητή του Θοδωρή εκνευριστικό και ακατάστατο, και καθώς είναι αναγκασμένος να μοιραστεί μαζί του το θρανίο, του έρχεται η φαεινή ιδέα να τραβήξει μια γραμμή για να οριοθετήσει τον προσωπικό του χώρο, κρατώντας το άλλο παιδί σε απόσταση. Ωστόσο, αυτό που δεν αντιλαμβάνεται είναι ότι, με αυτόν τον τρόπο, τίθεται αυτόματα και ο ίδιος σε κοινωνικό αποκλεισμό. Όπως προκύπτει στη συνέχεια, ο Αλέξανδρος έχει σχηματίσει μια εικόνα για τον εαυτό του που δεν είναι απόλυτα πραγματική, ωστόσο δεν έχει κάτσει ποτέ να σκεφτεί ότι μπορεί να είναι εκείνος που έχει κάνει κάπου λάθος.
Η εικονογράφος Αιμιλία Κονταίου, της οποίας οι καλαίσθητες και διακριτικά χιουμοριστικές ζωγραφιές κοσμούν το βιβλίο, έχει έξυπνα αποχρωματίσει τον πρωταγωνιστή σε όλο το πρώτο μέρος, ενώ ο υποτιθέμενος αντιπαθητικός αντι-ήρωας εναρμονίζεται απόλυτα με το χρωματιστό περιβάλλον. Ο ήρωας απομονώνεται χωρίς να το καταλαβαίνει. Έχει την εντύπωση ότι παίζει τέλεια ποδόσφαιρο, για να προσγειωθεί απότομα στην πραγματικότητα όταν μάθει ότι οι συμμαθητές του τον δέχονταν στις ομάδες τους επειδή ο Θοδωρής τους το ζητούσε. Τελικά ο αντι-ήρωας αποδεικνύεται πιο ευπροσάρμοστος και πιο κοινωνικός. Ο ήρωας, κλεισμένος ουσιαστικά στο καβούκι του, φορούσε παρωπίδες που τον εμπόδιζαν να δει τα πράγματα όπως πραγματικά ήταν: ότι ο ίδιος ήταν απομονωμένος, και κυρίως επειδή μόνος του είχε κάνει αυτή την επιλογή, έστω και αν δεν ήταν αυτός ο σκοπός του.
Δεν αργεί να διαπιστώσει ότι ο Θοδωρής τον συμπαθεί παραβλέποντας, προφανώς, την οριακά αγενή συμπεριφορά του. Ο συμμαθητής του διέθετε διορατικότητα και ένστικτο, και ήταν σε θέση να διακρίνει και να εκτιμήσει τα καλά στοιχεία του Αλέξανδρου, αυτά που, από άμυνα και ανασφάλεια, δεν άφηνε να βγουν στην επιφάνεια. Αναπόφευκτα θα συνειδητοποιήσει ότι οι πράξεις μας έχουν αντίκτυπο και η παρουσία των άλλων γύρω μας είναι συχνά καταλυτική, τόσο για τις κοινωνικές μας σχέσεις όσο και για την αντίληψη που έχουμε ή διαμορφώνουμε για τον εαυτό μας.
Ο μικρός Αλέξανδρος είναι σε μια ηλικία όπου τόσο το μυαλό όσο και ο χαρακτήρας του είναι σε φάση διαμόρφωσης, και ο ίδιος είναι θετικός δέκτης όσων συμβαίνουν γύρω του. Όπως εύκολα αποφάσισε αρχικά ότι δεν συμπαθεί τον Θοδωρή, εξίσου εύκολα κατάφερε να μεταστραφεί όταν άρχισε να αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα όπως ήταν, και όχι όπως εκείνος την είχε στήσει γύρω του. Και πάλι ωστόσο το σημείο αναφοράς ήταν ο εαυτός του: εφόσον συνειδητοποίησε ότι ο συμμαθητής του τον συμπαθούσε, δεν είχε λόγο πλέον να μην τον συμπαθήσει κι εκείνος, κι έτσι αρχίζει να βλέπει τον μελλοντικό του φίλο με άλλο μάτι.
Η φιλία δεν χτίζεται πάντα εύκολα, και συχνά απαιτεί αμοιβαίες υποχωρήσεις. Αυτό είναι άλλο ένα μάθημα που παίρνει ο Αλέξανδρος, όταν αποφασίζει να δει και λίγο πέρα από τον εαυτό του. Ξεκινώντας από μια ακραία συμπεριφορά –την τοποθέτηση της κυριολεκτικής γραμμής που υπονοούσε και την ευρύτερη έννοια της απόστασης που ο Αλέξανδρος είχε θελήσει να τονίσει–, ο μικρός πρωταγωνιστής πέρασε διαδοχικά από το στάδιο της αυτάρκειας («Επιτέλους! Όλο το θρανίο δικό μου!» σκέφτηκε μια μέρα που ο Θοδωρής έλειπε) σ’ αυτό της αμφιβολίας για τον εαυτό του («Η λέξη “άσχετος” είχε σφηνωθεί στο κεφάλι μου» – όταν τον χαρακτήρισαν έτσι οι συμμαθητές του αρνούμενοι να τον αφήσουν να παίξει μαζί τους ποδόσφαιρο), στη συνέχεια στο στάδιο της αναθεώρησης («Κοιτούσα προς την πλευρά του Θοδωρή κι ας μην ήταν εκεί. Θυμήθηκα τις πλάκες και τα αστεία του κι άρχισα να γελάω μόνος μου»), για να φτάσει στο τέλος στην αποδοχή, μαθαίνοντας να εκτιμάει τους ανθρώπους γι’ αυτό που είναι αντί να περιμένει να προσαρμόζονται όλοι στη δική του αντίληψη και συμπεριφορά («Έτρεξα στο θρανίο μου και με τη γόμα έσβησα τη γραμμή. Αυτή τη χοντρή μαύρη γραμμή»). Η κατάληξη είναι ευτυχής για όλους, και το μήνυμα της ιστορίας θετικό και αισιόδοξο.
Το κείμενο είναι απλά γραμμένο, με τη ροή της αφήγησης να εξελίσσεται στα φυσικά πλαίσια της οπτικής ενός παιδιού. Γι’ αυτό και είναι άμεσο, υπογραμμίζοντας τα βασικά σημεία χωρίς να τα εξογκώνει ώστε να γίνουν κατανοητά. Οι αντιδράσεις τόσο του παιδιού όσο και του περιβάλλοντός του αποδίδονται με συνέπεια και ρεαλισμό, ενώ δεν λείπει το χιούμορ, συστατικό σχεδόν πάντα απαραίτητο –καθώς δημιουργεί μια αίσθηση οικειότητας– σε ιστορίες που επιχειρούν και επιτυγχάνουν να περάσουν στα παιδιά ουσιαστικά μηνύματα σχετικά με τη συμπεριφορά και τον ρόλο τους μέσα στο κοινωνικό σύνολο.Βασίλης Κουτσιαρής, Γιάννης Διακομανώλης
Εικονογράφηση: Αιμιλία Κονταίου
Μίνωας.
