Ιστορίες της Ιστορίας

Άρθρο της Μαρίζας Ντεκάστρο

Αναδημοσίευση από τον Αναγνώστη.

Λέγεται ότι τα ελληνόπουλα δεν τα πάνε καλά με την Ιστορία. Παρόλα αυτά οι εκδότες εξακολουθούν να επενδύουν στα βιβλία, γνώσεων ή μυθιστορήματα. 

Λίγους μήνες μετά την έκδοση του θαυμάσιου βιβλίου Χρονολόγιο του Πέιτερ Χους (εκδ. Πατάκη) το οποίο παρουσιάζει την ιστορία των λαών ανά τους αιώνες, ένα καινούριο, αρχαιολογικό αυτή τη φορά, μία διεθνής έκδοση, έρχεται να συμπληρώσει τη γνώση μας για την ιστορία του πολιτισμού. 

Είναι το Βιβλιομουσείο, Historium στο πρωτότυπο και σε άλλες λατινογενείς γλώσσες, της Τζο Νέλσον που είχα την τιμή να μεταφράσω για τις εκδ. Παπαδόπουλος. 

Το Βιβλιομουσείο είναι αυτό που λέει ο τίτλος του: ένα μουσείο του παγκόσμιου πολιτισμού στο χαρτί. Στις σελίδες του, ο αναγνώστης μπαίνει στα μεγάλα μουσεία ταξιδεύει στις ηπείρους και στο χρόνο, βλέπει και μελετά τα παντός είδους τεχνουργήματα που εκθέτουν στις προθήκες. Στο Βιβλίομουσείο, η Τζο Νέλσον, ως επιμελήτρια, παρουσιάζει τεχνουργήματα αντιπροσωπευτικά όλων των πλευρών που χαρακτηρίζουν τον εκάστοτε πολιτισμό. (λατρευτικά, σκεύη καθημερινής χρήσεις, εργαλεία, όπλα, κοσμήματα, κ.ά.) από κάθε πιθανό υλικό που δημιούργησαν οι άνθρωποι στις αρχαίες εποχές κάθε ηπείρου. Ακριβώς όπως κάνουν οι επιμελητές οποιουδήποτε μουσείου! 

Τα κεφάλαια-οι πολιτισμοί που άνθισαν στις ηπείρους- προλογίζονται από μια σύντομη ιστορία κάθε λαού και στη συνέχεια ο αναγνώστης περνάει σε έναν υπομνηματισμένο «οδηγό» αντικειμένων όπου εύληπτα παρουσιάζονται οι ιδιαιτερότητες και η ιστορία κάθε εκθέματος. Και όπως μας συμβαίνει όταν επισκεπτόμαστε ένα αληθινό μουσείο, δηλαδή να περιηγούμαστε μια συλλογή τη φορά και όχι το σύνολο των συλλογών, έτσι και το βιβλίο δεν διαβάζεται απαραίτητα γραμμικά, αλλά ανάλογα με το ειδικό ενδιαφέρον μας της στιγμής. 

Εκπληκτικό περιεχόμενο και μεγάλο μέγεθος ώστε οι λεπτομέρειες των φωτογραφιών να είναι ευκρινείς. 

Το Βιβλιομουσείο μαζί με το Χρονολόγιο είναι δύο βασικοί άτλαντες απαραίτητοι σε κάθε σχολείο και βιβλιοθήκη. 

Κοντά τους στο ράφι Η Ιστορία του κόσμου με μια ματιά, ένα συνοπτικό βιβλίο (ένδειξη ηλικίας 8+ που σημαίνει ότι μπορεί να διαβαστεί και από γενικό κοινό) παγκόσμιας ιστορίας της συγγραφέως Ρουθ Μπρόκλχερστ, η οποία εκδίδει ιστορικά βιβλία στον εκδοτικό κολοσσό Usborne Publishing, σε συνεργασία με τον Χένρυ Μπρουκ. 

Το εγχείρημα να γραφτεί ένα βιβλίο συμπυκνωμένο και κατανοητό από παιδιά για τόσο σύνθετα θέματα γεωπολιτικής, γεγονότων, ιδεών, τεχνολογικών ανακαλύψεων, επαναστάσεων, κ.ά. είναι εξαιρετικά δύσκολο, γιατί ο/η συγγραφέας πρέπει να κάνει επιλογές, να αποφασίσει πού θα δώσει βάρος και ανάλογα να κρατήσει ισορροπίες στην ανάπτυξη και τη θεματική ποικιλία του έργου. Ο σκόπελος ξεπερνιέται μ’ επιτυχία! Τα ένθετα χρονολόγια που έπονται των κεφαλαίων συμπληρώνουν ουσιαστικά κάθε ιστορική εποχή προσφέροντας επιπλέον στοιχεία για έρευνα από τους αναγνώστες. 

Το τελευταίο κεφάλαιο που αναφέρεται στον σύγχρονο κόσμο, όπου πολλά θέματα εξακολουθούν να είναι διερευνώνται από τους ιστορικούς, έχω την αίσθηση ότι είναι σχετικά απλουστευτικό. Ως παράδειγμα, δίνω την εισαγωγική παράγραφο από το κεφ. για τη ρωσική επανάσταση (σελ. 134): «Στο μεταξύ (προς το τέλος του Α’ Π πολέμου δηλαδή) η Ρωσία μετά από μια αιφνίδια επανάσταση που ανέτρεψε τον ηγέτη της τσάρο Νικόλαο Β’ βρισκόταν ενώπιον εμφυλίου πολέμου. Τον Νοέμβριο του 1917, μια ομάδα επαναστατών με επικεφαλής έναν άντρα που ονομαζόταν Λένιν άρπαξε την εξουσία. Ο Λένιν ήταν οπαδός του Καρλ Μαρξ, ενός Γερμανού διανοητή του 19ου αι. που είχε γράψει ότι οι εργάτες έπρεπε να γκρεμίσουν από τη θέση τους τα αφεντικά τους και να ιδρύσουν ένα κράτος κομουνιστικό ή αλλιώς σοσιαλιστικό όπου όλοι οι πολίτες θα μοιράζονταν τη γη, τη βιομηχανία και τον εθνικό πλούτο». Διατηρώ κάποια επιφύλαξη για το κατά πόσον οι απλουστεύσεις παγιώνονται και γίνονται κλισέ και βεβαιότητες. (Αναγκαστικά ανέτρεξα στις σελ. 91-92 του βιβλίου Η Ευρώπη, μια αφήγηση για παιδιά και νέους του Jacques Le Goff (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) για να δω πώς ο μεγάλος ιστορικός παρουσιάζει το ζήτημα της απαίτησης των λαών για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα που επαγγελλόταν ο κομμουνισμός). 

Σημειώνω ακόμα τη θαυμάσια εικονογράφηση του Άνταμ Λάρκουμ. Ο Λάρκουμ έχει εικονογραφήσει περισσότερα από 50 βιβλία, έχει σχεδιάσει έντυπα και εξώφυλλα. Η συνεργασία του με τα μουσεία Βικτώρια & Άλμπερτ και Μουσείο Επιστημών του Λονδίνου του έδωσαν τα στοιχεία της ακρίβειας που προϋποθέτει η εικονογράφηση ιστορικών βιβλίων σαν κι αυτό, τα οποία και σχεδίασε με ελαφράδα κάνοντας την ανάγνωση απολαυστική! 

***** 

Ο Τζόναθαν Στόουκς είχε την ιδέα για να προσεγγίσει την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας και της αρχαίας Ρώμης ως τουριστικούς προορισμούς. Παρουσιάζει λοιπόν στο κοινό δυο ταξιδιωτικούς οδηγούς στο πνεύμα των σύγχρονων οδηγών Explorer ή του Guide Michelin, για όσους θα σχεδίαζαν ένα αληθινό ταξίδι σ’ εκείνα τα χρόνια. Όλες οι γνώσεις και οι πληροφορίες που φιλοδοξούμε να πάρουν τα παιδιά (αξιοθέατα, φαγητό, κλίμα, ενδυμασία, τέχνη, διασκέδαση, χρηματικές συναλλαγές, χρήσιμα tips για το ταξίδι), είναι ανάλογες λοιπόν με αυτά που διαβάζουμε στους σημερινούς εύχρηστους οδηγούς. γραμμένες όμως με το χιούμορ του γνώστη του τόπου. Από αυτή την άποψη λοιπόν το γράψιμό του είναι περιπαικτικό. Ας πούμε ότι αντλεί ιδέες γραφής από τον κλασικό μας Αστερίξ και τον νεότερο Ιούλιο Ζέβρα του Γκάρι Νόρθφιλντ. Το χιούμορ όμως δεν έβλαψε ποτέ κανέναν! 

***** 

Προσωπικότητες που έγραψαν ιστορία 

Μετά τα διεθνώς επιτυχημένα βιβλία που παρουσιάζουν ισχυρές προσωπικότητες, γυναικείες και αντρικές που άφησαν το στίγμα τους στην Ιστορία, οι εκδ. Μίνωας εξέδωσαν δύο καινούρια βιβλία γνώσεων μεγέθους τσέπης και γαλλικής σύλληψης, τα οποία πλουτίζουν τη νέα τάση, που εδραιώνεται πλέον, στη θεματική βιογραφίες για νεαρούς αναγνώστες. 

Κεντρική ιδέα της παρουσίασης των σαράντα γυναικείων πορτρέτων στο Γυναίκες, 40 αγωνίστριες για την ισότητα είναι να διαγραφεί η κατεύθυνση της πορείας και της δράσης τους, δηλαδή η αποφασιστικότητά τους για μία ανθρωπότητα χωρίς διακρίσεις φύλου η οποία τις καταξίωσε στους χώρους όπου κινήθηκαν. Πολλές από τις προσωπικότητες που περιλαμβάνονται στα παραπάνω βιβλία (όπως και στο δεύτερο βιβλίο της σειράς Ειρήνη, 40 υπέρμαχοι της ειρήνης στον κόσμο) εμφανίζονται ήδη και στα υπόλοιπα που κυκλοφορούν. 

Κάθε πορτρέτο απλώνεται σε ένα δισέλιδο που περιλαμβάνει την ταυτότητα, όψεις του έργου καθώς και στοιχεία για την εποχή που έζησε η αγωνίστρια (εκπαίδευση, οικονομία, πολιτική, κ.ά.) ώστε να δοθεί μία σφαιρική εικόνα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο έδρασε καθεμιά. 

***** 

Ένα καλό επιστημονικό βιβλίο για παιδιά δεν μοιάζει καθόλου με τα σχολικά βιβλία. Έχεις την ευκαιρία να παρουσιάσεις το θέμα στην πληρότητά του δίνοντας κομματάκια δεδομένων και έτσι να βοηθήσεις τα παιδιά να κάνουν συνδέσεις και να αντιληφθούν τη μεγαλύτερη εικόνα καθοδηγώντας την περιέργειά τους. Αυτά δηλώνει η συγγραφέας Ίζαμπελ Τόμας και αυτό ακριβώς κάνει! Στο βιβλίο της Φερδινάνδος Μαγγελάνος δεν εξιδανικεύει την προσωπικότητα του μεγάλου εξερευνητή που πραγματοποίησε το όνειρό του να βρει καινούριο δρόμο για τα νησιά των μπαχαρικών που απέφεραν πλούτο στις αυτοκρατορίες του καιρού του. 

Σ’ αυτό το βιβλίο διαβάζουμε για ένα άτομο που το χαρακτήριζαν η απίστευτη επιμονή, η καπατσοσύνη να βρει χρηματοδότηση και να πείσει για το εγχείρημα, το θάρρος να πατάσσει ανταρσίες στην άλλη άκρη του κόσμου και να δέχεται όχι μόνο τις φρικαλεότητες που έπραξαν οι σύντροφοί του εις βάρος των αυτοχθόνων που συνάντησαν στα διάφορα μέρη αλλά και τη φιλοδοξία του να τους εκχριστιανίσει πάση θυσία. Και βέβαια το θράσος να δουλέψει, αυτός ένας Πορτογάλος, για τον αντίπαλο βασιλιά (της Ισπανίας) και να τα βγάλει πέρα με όλους όσοι τον υποψιάζονταν ότι έπαιζε διπλό παιχνίδι. Αυτά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Μαγγελάνου ήταν η βάση για να παρουσιάσει η Τόμας γλαφυρά την εποχή: την πολιτική, την οικονομία, τις αντιλήψεις, τις συνήθειες. Παραθέτοντας επίσης αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Πιγκαφέττα, συντρόφου του καπετάνιου στο ταξίδι, εξάπτει την περιέργεια και παράλληλα εισάγει τα παιδιά στην έννοια της πηγών στην ιστορική έρευνα. Να κάποια που θα ξαφνιάσουν τα σημερινά παιδιά: «Η καλύτερη ανταλλαγή μου ήταν ένας ρήγας καρό για έξι όρνιθες» σημειώνει ο Πιγκαφέττα, και αλλού « Ένας καθρέφτης για οκτώ παπαγάλους», «Ένα ψαλίδι με ψάρια αρκετά για δέκα άντρες». Αυτά και άλλα εξίσου ενδιαφέροντα ένθετα στις σελίδες κάνουν την ανάγνωση απολαυστική η οποία συνοδεύεται από μια εικονογράφηση ευχάριστη που δίνει πλήθος πληροφορίες στον αναγνώστη! 

Στην ίδια σειρά ο Κάρολος Δαρβίνος. 

INFO 

Jo Nelson 

Βιβλιομουσείο 

Εικ. Richard Wilkinson 

Μτφρ. Μαρίζα Ντεκάστρο 

Εκδ. Παπαδόπουλος, 2019 

Ρουθ Μπρόκλχερστ/ Χένρυ Μπρουκ 

Η ιστορία του κόσμου με μια ματιά 

Εικ. Άνταμ Λάρκουμ 

Μτφρ. Κατερίνα Σέρβη 

Εκδ. Πατάκη, 2018 

Ιζαμπέλ Ματρό 

Γυναίκες, 40 αγωνίστριες για την ισότητα 

Εικ. Βερονίκ Ζοφρ 

Μτφρ. Κλαιρ Νεβέ 

Εκδ. Μίνωας, 2019 

Σαντρίν Μιρζά 

Ειρήνη, 40 υπέρμαχοι της ειρήνης στον κόσμο 

Εικ. Λε Ντιό 

Μτφρ. Κλαιρ Νεβέ 

Εκδ. Μίνωας, 2019 

Ίζαμπελ Τόμας 

Σειρά Μικροί οδηγοί, Σπουδαίοι άνθρωποι: Φερδινάνδος Μαγγελάνος, Κάρολος Δαρβίνος 

Εικ. Ντάλια Άντιγιον 

Μτφρ. Αναστασία Καραστάθη 

Εκδ.ΜΕΛΙΣΣΑ, 2019 

Τζόναθαν Στόουκς 

Εγχειρίδια για χρονοταξιδιώτες: 

Ο έξυπνος οδηγός για την αρχαία Ελλάδα 

Ο έξυπνος οδηγός για την αρχαία Ρώμη 

Εικ. Ντέιβιντ Σοσέλα 

Μτφρ. Έρρικα Πάλλη 

Εκδ. Ψυχογιός, 2019