Γυναικοκτονία, όχι οικογενειακή τραγωδία!

Άρθρο του Νίκου Σαραντάκου

Αναδημοσίευση από το "Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία"

Πριν από μερικές μέρες δολοφονήθηκε στη Σητεία μια 32χρονη μητέρα δύο παιδιών -τη στραγγάλισε ο εν διαστάσει σύζυγός της μπροστά στα μωρά παιδιά τους.

Τα Χριστούγεννα, η Κατερίνα, έτσι έλεγαν τη δολοφονημένη, είχε εγκαταλείψει το σπίτι όπου έμενε με τον άντρα της, επειδή αυτός τη χτυπούσε και την απειλούσε συνεχώς, και είχε πάει να μείνει με τη μητερα της. Εκείνος καθημερινά της ζητούσε να γυρίσει πίσω και ταυτόχρονα την απειλούσε πως αν πάει στην αστυνομία θα τη σκοτώσει. Στις 4 Φεβρουαρίου η Κατερίνα μαζί με συγγενείς της πήγε στο αστυνομικό τμήμα και κατάγγειλε ότι ο εν διαστάσει σύζυγός της την απειλούσε. Επειδή όμως οι καταγγελίες δεν είχαν χρονικό προσδιορισμό δεν κινήθηκε η διαδικασία του αυτοφώρου.

Και βγήκε στην τηλεόραση ο πατέρας του συζυγοκτόνου και είπε πως ήταν η κακιά η ώρα, εννοώντας πως αν στο σπίτι υπήρχε και κάποιος άλλος δεν θα γινόταν το φονικό, και ότι εκείνος την αγαπούσε κι εκείνη δεν τον στήριζε, κι αν εκείνη είχε γυρίσει στον άντρα της θα ζούσε τώρα, και ότι αυτό θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα και ότι ο γιος του μετάνιωσε και τώρα τον έχει συγχωρήσει ο Θεός, και μάλιστα οι αστυνομικοί κατά παράβαση των κανονισμών τον άφησαν να του μιλήσει όση ώρα ήθελε και να τον αγκαλιάσει. Και η γιαγιά του 36χρονου δράστη είπε πως το θύμα «δεν του φερόταν καλά» και έκλαψε επειδή τώρα «το παιδί καταστράφηκε».

Εδώ υπάρχει ένα κοινό μοτίβο με δυο άλλες πολύ πρόσφατες περιπτώσεις γυναικοκτονιών. Να θυμίσω ότι και η 29χρονη Αγγελική Πέτρου, που δολοφονήθηκε στις αρχές του χρόνου στην Κέρκυρα από τον πατέρα της που δεν ενέκρινε τον δεσμό της, είχε επίσης αποταθεί στην αστυνομία ένα χρόνο πριν το φονικό, παραπονούμενη για τη συμπεριφορά του πατέρα της.

Αλλά και η Ελένη Τοπαλούδη, η φοιτήτρια που βιάστηκε και δολοφονήθηκε στη Ρόδο, είχε κι αυτή καταγγείλει στην αστυνομία προηγούμενο βιασμό της -χωρίς να γίνει τίποτα τότε. Τώρα μόνο άρχισε να ερευνάται η υπόθεση και εντοπίστηκαν δράστες.

Όπως διαβάζω, σύμφωνα με την έκθεση Η βία κατά των γυναικών και η προσχώρηση της Ε.Ε. στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που δημοσιοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 15 Νοεμβρίου 2017, η έμφυλη βία και συγκεκριμένα η ενδοοικογενειακή βία έχει καταστεί για τις Ευρωπαίες μεταξύ 15 και 44 χρόνων η πρώτη αιτία αναπηρίας και θανάτου, αφήνοντας πίσω ακόμη και τα αυτοκινητικά δυστυχήματα ή τον καρκίνο. Οι αριθμοί είναι τρομακτικοί, καθώς όπως καταγράφεται 50 γυναίκες στην Ε.Ε. δολοφονούνται κάθε εβδομάδα, από νυν ή πρώην σύντροφό τους.

Επιπλέον, βάσει των στοιχείων του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων, EIGE:

Στην Βρετανία, κάθε τρεις μέρες δολοφονείται μία γυναίκα

Στη Σουηδία, κάθε δέκα μέρες κακοποιείται μέχρι θανάτου από το σύζυγο ή σύντροφό της

Στην Ισπανία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε τέσσερις μέρες, περίπου 100 τον χρόνο

Στην Γαλλία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε πέντε μέρες εξαιτίας κακοποίησης στο σπίτι

Στην Πορτογαλία, 28 γυναίκες δολοφονήθηκαν μέσα στο 2018 από τον σύζυγο ή τον πρώην σύζυγό τους. Η χτεσινή μέρα κηρύχτηκε μέρα εθνικού πένθους για τις 28 γυναικοκτονίες.

Οι αριθμοί είναι πολύ χειρότεροι σε άλλες περιοχές του πλανήτη, ιδίως στη Λατινική και Κεντρική Αμερική και την Ινδία, κάτι που ώθησε κάποιες χώρες της περιοχής να θεσπίσουν ως ιδιαίτερο αδίκημα τη γυναικοκτονία.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις γυναίκες τραυματίζονται και δολοφονούνται επειδή αντιστάθηκαν στον βιασμό, επειδή απέρριψαν κάποιον άντρα, επειδή ζήτησαν να χωρίσουν ή χώρισαν, επειδή δεν θέλησαν να γυρίσουν στη συζυγική εστία, επειδή ο άντρας τους ζήλευε, επειδή είχαν εξωσυζυγική σχέση, επειδή ο πατέρας ή ο αδελφός τους δεν ενέκριναν τον δεσμό τους, επειδή ως ανύπαντρες είχαν σχέση.

Στην Ελλάδα δεν έχουμε στατιστικά στοιχεία για τις δολοφονίες γυναικών, γενικότερα δεν ξέρω αν κρατάμε στατιστικά στοιχεία για τα περιστατικά έμφυλης βίας, ούτε ξέρω αν θα μπει στη στατιστική της έμφυλης βιας το προχτεσινό περιστατικό στο Περιστέρι, όπου πέντε οπαδοί μιας ομάδας ξυλοκόπησαν γυναίκα οπαδό άλλης ομάδας. Όπως λένε οι ίδιοι, «ωραία γκομενίτσα είναι και της την πέσανε για σεξ, δεν κάθισε κι έφαγε τα χαστούκια της», κάτι απόλυτα φυσιολογικό δηλαδή, αφού η γυναίκα θεωρείται κτήμα του άντρα -του συζύγου της, του πατέρα της, του πρώην συζύγου της, του φίλου της, του κάθε άντρα τελικά. Εκείνη φταίει που δολοφονήθηκε, που βιάστηκε, που έφαγε τα χαστούκια της: έφυγε, δεν γύρισε, δεν του κάθισε.

Υπάρχουν πολλοί απαίσιοι ευφημισμοί για τις γυναικοκτονίες. Τις λένε «εγκλήματα πάθους», τις λένε «οικογενειακές τραγωδίες», τις λένε, αν και αυτό ευτυχώς ακούγεται λιγότερο στη χώρα μας πια, «εγκλήματα τιμής». Πριν από μισόν αιώνα, αντίθετα, διάβαζε κανείς συνέχεια στην εφημερίδα για «εγκλήματα για λόγους τιμής» -και συνήθως ο χαρακτηρισμός αυτός έφερνε αυτόματα την ευνοϊκή μεταχείριση του φονιά (πατέρα, συζύγου, αδελφού), που όχι σπάνια καταδικαζόταν σε ελαφρές ποινές, ίσα να καλύπτουν την προφυλάκιση, που ανακοινώνονταν ενώ το ακροατήριο -σύσσωμη η τοπική κοινωνία- χειροκροτούσε σε ένδειξη συμπαράστασης στον φονιά.

Τώρα δεν λέμε για εγκλήματα τιμής αλλά εξακολουθεί να γίνεται λόγος για «έγκλημα πάθους» και για «οικογενειακή τραγωδία» -ο όρος χρησιμοποιήθηκε και για τη γυναικοκτονία της Σητείας, και ήδη η χρήση των όρων έχει στρώσει παχύ χαλί για να πέσει στα μαλακά ο φονιάς στη δίκη.

Κι όταν επιχειρήσεις να μιλήσεις για γυναικοκτονία, έρχονται οι πληρωμένοι κονδυλοφόροι της πατριαρχίας και σου λένε πως η λέξη προσβάλλει τις γυναίκες επειδή τις απανθρωποποιεί, επειδή δεν τις θεωρεί ανθρώπους. Κι από κοντά έρχονται κάποιοι άλλοι επαναστάτες (της φακής) και σε λένε «δικαιωματικό της Χίλαρι Κλίντον» αν μιλήσεις για πατριαρχία και για σεξισμό.

(Πολύ χαρακτηριστικά, ο συντάκτης του Σκάι, σε άρθρο για την κήρυξη εθνικού πένθους χτες στην Πορτογαλία, χρησιμοποίησε τον όρο «γυναικοκτονία», που δεν μπορούσε να τον αποφύγει αφού υπήρχε σε δηλώσεις Πορτογαλίδας ακτιβίστριας, μέσα σε εισαγωγικά, λες και τον πιάνει με τα γάντια για να μη μολυνθεί! : «Η ‘γυναικοκτονία’ είναι μια εθνική μάστιγα στην οποία πρέπει να ευαισθητοποιηθεί ο μέγιστος αριθμός ατόμων»)

Θα μου πείτε, τι θα αλλάξει αν πούμε «γυναικοκτονία» το φονικό της Σητείας και όχι «συζυγοκτονία» ή «ανθρωποκτονία» ή «δολοφονία»; Πιστεύω ότι έχει σημασία. Πιστεύω ότι με το να αναγνωρίσουμε και να κατονομάσουμε την έμφυλη βία, κοιτάζοντας το πρόβλημα κατάματα και μην κρύβοντάς το κάτω από τα πέπλα της «οικογενειακής τραγωδίας» και της «κακιάς στιγμής», βοηθάμε να αποκτήσει όλη η κοινωνία συναίσθηση του προβλήματος, κι έτσι την επόμενη φορά που η Ελένη, η Κατερίνα, η Αγγελική θα καταγγείλουν ότι απειλούνται, ότι βιάστηκαν, ότι ξυλοκοπήθηκαν, η απάντηση των αρχών δεν θα είναι τυπική, θα δένει τα χέρια του επίδοξου δράστη αντί να του δίνει το ελεύθερο. Αλλιώς, αν δεν κάνουμε τίποτα, θα συνεχίσουμε να μετράμε νεκρές γυναίκες.

Σήμερα είναι 8 Μαρτίου, ημέρα της γυναίκας, και συνηθίζω τέτοια μέρα κάθε χρόνο να βάζω ένα άρθρο όπου μιλάω για τη ντροπιαστική υποεκπροσώπηση των γυναικών στις θέσεις εξουσίας και στις διευθυντικές θέσεις (παράδειγμα από πρόπερσι) και λέω για την ανάγκη να θεσπιστεί ποσόστωση, και μου λέτε πως η ποσόστωση υποτιμά τις γυναίκες και πως θα οδηγήσει σε αναξιοκρατικές τοποθετήσεις -ενώ ζούμε σε μια χώρα που η τελευταία αναξιοκρατική τοποθέτηση έγινε το 1830 όταν ο Καποδίστριας διόρισε τα αδέρφια του Αυγουστίνο και Βιάρο σε ανώτατα κρατικά αξιώματα.

Άκουσα σήμερα στο γαλλικό ραδιόφωνο ότι η γαλλική πολεμική αεροπορία ξεκινάει πρόγραμμα για να αυξήσει τα ποσοστά γυναικών στις τάξεις της, διότι τώρα έχει μόνο 20% γυναικείο προσωπικό, ενώ στους αξιωματικούς το ποσοστό είναι ακόμα χαμηλότερο, μόλις 14%. Άκουσα επίσης, στο ελληνικό ραδιόφωνο, ότι στον νέο νόμο περί αθλητισμού που έρχεται για ψήφιση καθιερώνεται ποσόστωση των φύλων στα συμβούλια των αθλητικών ομοσπονδιών, που σήμερα ανδροκρατούνται, με αποτέλεσμα οι ομοσπονδίες να έχουν ξεσηκωθεί -προς ενημέρωση, στο εξωτερικό οι αθλητικές ομοσπονδίες έχουν εδώ και χρόνια ποσόστωση, και η ίδια η FIFA. Είπα να τα γράψω κι αυτά, τελικά όμως αποφάσισα να δώσω την έμφαση στη γυναικοκτονία, αν και τα ζητήματα είναι αλληλένδετα.

Κι επειδή είναι αλληλένδετα, κλείνω το άρθρο αντιγράφοντας από τον ιστότοπο της Διεθνούς Αμνηστίας μια καταγγελία για τον νέο Ποινικό Κώδικα που έδωσε στη διαβούλευση η κυβέρνηση, ο οποίος στο θέμα του βιασμού χειροτερεύει τα πράγματα, αν αληθεύουν τα όσα θα παραθέσω. Φαίνεται όμως πως ακόμα είναι νωρίς και, με την ελάχιστη δύναμη φωνής που έχω κάνω έκκληση στην αριστερή κυβέρνηση να ακούσει το γυναικείο κίνημα και να θέσει ως βάση του βιασμού την απουσία συναίνεσης.

Δόθηκε χτες στη δημοσιότητα το σχέδιο του νέου Ποινικού Κώδικα από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, προς δημόσια διαβούλευση.

Η Διεθνής Αμνηστία έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό εκστρατεία με αίτημα την τροποποίηση του άρθρου 336, που περιλαμβάνει τον ορισμό του βιασμού, έτσι ώστε αυτός να ορίζεται με βάση την απουσία συναίνεσης.

Στο προτεινόμενο σχέδιο του νέου Ποινικού Κώδικα, διαπιστώνουμε ότι όχι απλώς δεν υιοθετείται ένας ορισμός του βιασμού με βάση τη συναίνεση, αλλά ο ισχύων μέχρι σήμερα ορισμός, αντικαθίσταται με έναν ακόμη χειρότερο. Η νέα πρόταση περιορίζει τις περιπτώσεις της «απειλής σπουδαίου και άμεσου κινδύνου», μόνο σε εκείνες που αφορούν «απειλή κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας». Με αυτόν τον τρόπο, οριοθετείται ακόμη περισσότερο η έννοια της απειλής (ως αποκλειστικά σωματικής), και κλείνει οποιοδήποτε περιθώριο διαφορετικής ερμηνείας.

Σε κάθε περίπτωση, ο μόνος ορισμός του βιασμού που μπορεί να γίνει αποδεκτός είναι αυτός που θα συνδέεται με την απουσία συναίνεσης. Η Διεθνής Αμνηστία, μετά από αναλυτική έρευνα και στα πλαίσια της εκστρατείας και όλου του υλικού που έχει δημοσιοποιήσει, έχει θεμελιώσει συγκεκριμένα τους λόγους για τους οποίους ένας τέτοιος ορισμός είναι απαραίτητος, έχει αναδείξει τις συγκεκριμένες δεσμεύσεις της Ελλάδας ως προς την υιοθέτησή του, ενώ έχει παράσχει αναλυτικές πληροφορίες για το ισχύον καθεστώς σε μια σειρά χωρών, και ειδικά αυτών που έχουν υιοθετήσει σχετικούς ορισμούς με βάση τη συναίνεση.

Στα πλαίσια της εκστρατείας μας, θα θέσουμε στη δημόσια διαβούλευση με συγκεκριμένο τρόπο και με βάση τις θέσεις μας, το αίτημα της τροποποίησης του άρθρου 336, και της υιοθέτησης ενός ορισμού του βιασμού με βάση την απουσία συναίνεσης. Οι γυναικείες οργανώσεις και συλλογικότητες, καθώς και οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μπορούμε και πρέπει να ενώσουμε τις δυνάμεις μας και να κινητοποιηθούμε, με αίτημα την τροποποίηση του ορισμού του βιασμού. Καλούμε το Υπουργείο Δικαιοσύνης να τοποθετηθεί συγκεκριμένα και να αναλάβει πρωτοβουλία για αυτή την τόσο απαραίτητη νομοθετική αλλαγή.