Οι σέλφι πριν τις σέλφι.

Αναδημοσίευση από το TVXS 

άρθρο του  Αδάμ Γιαννίκου

Πέντε μικρά παιδιά, ξυπόλυτα και σκονισμένα, σε έναν χωματόδρομο με φόντο έναν τσίγκινο φράχτη και μερικά δέντρα, ποζάρουν χαμογελαστά όσο το μεγαλύτερο από αυτά κρατά στο χέρι του κάτι που μοιάζει με κινητό τηλέφωνο· αλλά δεν είναι.

Είναι μια παλιά πλαστική σαγιονάρα, την οποία ο πιτσιρικάς έχει στρέψει προς τους φίλους του για να μιμηθούν τις κινήσεις των μεγάλων· για να παίξουν. Η φωτογραφία που ανήρτησε την περασμένη βδομάδα πρώτος στους λογαριασμούς του στα social media ο Ινδός ηθοποιός, Μπομάν Ιράνι, κατέκτησε εκατομμύρια καρδιές ανά τον κόσμο και χαρακτηρίστηκε ως φωτογραφίας της χρονιάς. Ο ίδιος συνόδευσε την ανάρτηση με μια παράφραση του Αβράαμ Λίνκολν, διατυπώνοντας την πρόταση πως «είσαι τόσο ευτυχισμένος όσο επιλέγεις να είσαι».

Σχόλια σαν αυτό ενδέχεται, βεβαίως, να χαθούν στη μετάφραση των πραγματολογικών στοιχείων που αγνοούνται, καθώς δεν είναι διαπιστωμένη η ταυτότητα του ανθρώπου που τράβηξε τη φωτογραφία, ούτε το μέρος στο οποίο τραβήχτηκε. Πώς είναι δυνατόν πέντε φτωχά παιδιά να επιλέγουν να είναι ευτυχισμένα; Ή, ορθότερα, είναι στο χέρι πέντε φτωχών παιδιών να είναι ευτυχισμένα, αρκεί να το θέλουν; Ή, ακόμα πιο ορθά, μπορούν να είναι ευτυχισμένα τα φτωχά παιδιά με μοναδικό εφόδιο τη θέλησή τους να είναι ευτυχισμένα; Ποια είναι αυτά τα παιδιά, πού είναι και τι θέλουν;

Σε καιρούς κρίσης οικονομικής, που διαχέεται σε κάθε γωνιά του πλανήτη ως κρίση πολιτική και τελικά ως κρίση αξιών, οι ορισμοί και οι διατυπώσεις συχνά εμπνέονται από την γωνιά θέασης των γεγονότων. Στο βιβλίο του «Homo Ludens» («Ο άνθρωπος και το παιχνίδι»), ο Ολλανδός ιστορικός Γιόχαν Χουζίνγκα διατυπώνει τη θεωρία ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός γεννιέται από την έμφυτη τάση του ανθρώπου να παίζει. Ο Άνθρωπος που Παίζει είναι ένα αρχέτυπο πάνω στο οποίο χτίζεται ο πολιτισμός. Τα παιδιά είναι οι κατεξοχήν άνθρωποι που παίζουν. Φαίνεται πως η φωτογραφία των πέντε παιδιών ακολουθεί την οριοθέτηση του παιχνιδιού στις έννοιες της ελευθερίας, της προσωρινότητας, της τάξης, των περιορισμών, των κανόνων, των ικανοτήτων, της μαγείας και της ιεροτελεστίας. Το παιχνίδι τους δεν είναι προφανώς ένας πατροπαράδοτος αλγόριθμος όλων των παραπάνω. Όμως, συνιστά μια στιγμιαία όσμωσή τους, που το καθιστά ένα εύθυμο συμβάν, κατά τον τρόπο που το σχολείο ετυμολογείται στη σχόλη, τον ελεύθερο χρόνο, την ανάπαυση και όχι στη συστηματική σπουδή, τη δουλειά, την ασχολία.

Φαινόμενο της πρώτης δεκαετίας του αιώνα μας -πρώτα στο My Space, εν συνεχεία στο Facebook κι αργότερα στο Instagram-, οι selfie άλλαξαν δια παντός την οπτική κουλτούρα των μαζών. Το πρόσωπο, που σε αλλοτινούς καιρούς χρειαζόταν μια αντανάκλαση στο νερό ή το τζάμι για να γίνει αντιληπτό στο άτομο, τώρα γίνεται ένα διαρκές καθρέφτισμα της ύπαρξης· ή, ορθότερα, της ιδανικής ύπαρξης, στο μέτρο που η selfie είναι το πιο αρεστό πορτρέτο απ’ όσα έχουμε τραβήξει και στον βαθμό που η αντίληψη της ύπαρξης περιορίζεται στην εικόνα.

Αυτό το τελευταίο δεν είναι αμελητέο, αν σκεφτούμε πως κατά καιρούς έχουν στηθεί ολόκληρες θεολογικές διαμάχες γύρω από την έννοια της απεικόνισης. Εξάλλου, όπως διακηρύττουν οι χριστιανικές γραφές, ο ίδιος ο Θεός έπλασε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση τον Άνθρωπο και άρα, κατά έναν παραλληλισμό, ο ίδιος αυτός Θεός θα μπορούσε να θεωρηθεί ο πρώτος που τράβηξε σέλφι, με τον τρόπο που η φωτογραφία μας έχει αποκτήσει κατά χάρη ότι εμείς έχουμε κατά φύση, με τον τρόπο που ο δημιουργός διατηρεί μεν την ετερότητά του με το δημιούργημα, ενδυναμώνει δε την τάση του δημιουργήματος να τελειοποιηθεί.

Ασφαλώς, τίποτα απ’ όλα τα παραπάνω δεν μοιάζει να ήταν στο μυαλό εκείνων των πέντε παιδιών που απλώς έπαιζαν. Όλα, όμως, τα παραπάνω μοιάζουν να υπεισέρχονται στον κόσμο τον οποίο τα παιδιά μιμούνται -τον χώρο που γίνεται πρόσωπο και μετά μια στιγμιαία αποτύπωση του ευτυχισμένου εαυτού. Η γωνία θέασης των γεγονότων είναι πια η ευθεία που ενώνει το άτομο με την ιδεατή εκδοχή της εικόνας του. Μόνο που σε αυτό το εις εαυτόν παιχνίδι υπάρχει κάτι πέρα για πέρα ευτυχές: η ιδεατή εκδοχή της εικόνας μας περιλαμβάνει ολοένα και περισσότερους άλλους. Γιατί, η ευτυχία των ανθρώπων είναι συλλογικό παιχνίδι.Και η αποτύπωση της είναι η πεμπτουσία του πολιτισμού.

Πηγή: Ενθέματα (4ος Κύκλος)