Πώς βοηθάς τους μαθητές που μένουν πίσω;

Αναδημοσίευση από το Ημερολόγιο ενός δασκάλου.

Πώς βοηθάς τους μαθητές που μένουν πίσω; Κατά τη γνώμη μου, τρία εμπόδια πρέπει να ξεπεραστούν: 

• η δημιουργία εξατομικευμένων προγραμμάτων,
• η προσαρμογή τους στην τάξη,
• η λανθασμένη πεποίθηση ότι δεν μπορείς να κάνεις τίποτα.

Η δημιουργία εξατομικευμένου προγράμματος

Δε φτιάχνεται εύκολα. Απαιτείται να εντρυφήσεις στην Ειδική Αγωγή. Συνοπτικά, αξιολογείς τον μαθητή όχι για να τον κατατάξεις κάπου, π.χ., δυσλεξία, αλλά για να βρεις τι ξέρει και τι δεν ξέρει· σχεδιάζεις τι θα διδάξεις και πώς· τον αξιολογείς τακτικά. Στον σχεδιασμό μπορεί να μας βοηθήσει ο εκπαιδευτικός του Τμήματος Ένταξης, το ΚΕΣΥ ή τέλος πάντων κάποιος που ξέρει. Είναι το θεμέλιο στο οποίο θα στηριχθούν τα επόμενα βήματα. 

Η προσαρμογή του στην πραγματικότητα της τάξης

Αφού σχεδιαστεί η διδασκαλία, μπορεί να εφαρμοστεί με 5 διαφορετικούς τρόπους, που είναι δυνατό να συνδυαστούν. Θα τους παρουσιάσω σε αυξανόμενη σειρά δυσκολίας.

α) Το κάνουν οι γονείς. Δε γίνεται πάντα, αλλά μας λύνει τα χέρια. Υπάρχουν γονείς που μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά τους και το μόνο που χρειάζεται είναι να τους δώσουμε σαφείς οδηγίες. Εμείς αξιολογούμε τον μαθητή και προτείνουμε τροποποιήσεις. Π.χ., στην Α΄ Δημοτικού από πολύ νωρίς ενημερώνω τους γονείς των παιδιών που δυσκολεύονται στη φωνημική επίγνωση, τους εξηγώ τι να κάνουν και πολύ γρήγορα υπάρχει μεγάλη βελτίωση.

β) Αν τα παιδιά είναι σχετικά μεγάλα και τους ζητάμε κάτι απλό, μπορούν να το κάνουν μόνα τους στο σπίτι. Τους εξηγούμε αναλυτικότερα τι πρέπει να κάνουν και ελέγχουμε συστηματικότερα την απόδοσή τους. Μόνο αν καταλαβαίνουν τι κάνουν είναι δυνατόν να εξασκηθούν μόνα τους. Αυτό απαιτεί μερικές φορές χρόνο. Θυμάμαι μία χρονιά στην Ε΄ Δημοτικού είχα έναν μαθητή ο οποίος μου είπε ότι δεν μπορούσε με τίποτα να μάθει την προπαίδεια του 8. Του είπα να δοκιμάσει να την πει πολλές φορές στο σπίτι του μόνος του και να δούμε πώς θα τα πάει. Την επόμενη μέρα μου είπε ότι δεν μπορούσε να θυμηθεί με τίποτα το 8Χ8. Τον συμβούλεψα να πει αρκετές φορές στο σπίτι του 8Χ8=64 και θα το βλέπαμε πάλι την επομένη. Το πρόβλημα λύθηκε με αυτές τις απλές οδηγίες και την ατομική προσπάθεια του μαθητή.

γ) Τον τρίτο τρόπο τον ονομάζω διαφοροποιημένη εξάσκηση. Αν, λ.χ., οι περισσότεροι μαθητές εξασκούνται στις διαιρέσεις, κάποιοι αδύναμοι μαθητές εξασκούνται σε κάτι άλλο ανάλογα με τις ανάγκες τους, π.χ., σε πολλαπλασιασμούς. Αυτή η διαφοροποίηση μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλές περιπτώσεις, όπως στο γράψιμο όπου οι πιο αδύναμοι μαθητές έχουν πιο απλούς στόχους ή και άλλο θέμα ακόμα. Ο στόχος είναι να εργάζονται όλοι με εργασίες προσαρμοσμένες στις δυνατότητές τους.

δ) Ο τέταρτος τρόπος είναι να αξιοποιείς τον νεκρό χρόνο πριν το κουδούνι, όπου έχεις τελείωσει τα πάντα και δεν ξέρεις τι άλλο να κάνεις. Αυτός ο χρόνος είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί για να διδάξεις στο παιδί κάτι πολύ συγκεκριμένο, να εξασκηθεί σε κάτι πολύ απλό, όπως στην προπαίδεια, ή να αξιολογηθεί η πρόοδός του. Μια χρονιά θυμάμαι, δίδασκα τους μήνες σε δύο μαθητές της Ε΄ Δημοτικού λίγο πριν το σχόλασμα και σιγά σιγά τους έμαθαν.

ε) Ο πέμπτος και τελευταίος τρόπος είναι ο πιο δύσκολος. Δουλεύεις όπως στα ολιγοθέσια σχολεία. Kάνεις το εξής: χωρίζεις τα παιδιά σε δύο ομάδες, την Α και τη Β. Παραδίδεις στην Α ομάδα και η Β ομάδα κάνει κάποιες εργασίες. Στη συνέχεια, παραδίδεις στη Β ομάδα και κάνει κάποιες εργασίες η Α και μετά πάλι από την αρχή. Αυτή η διαρκής εναλλαγή επιτρέπει να διδάσκεις δύο διαφορετικά πράγματα την ίδια διδακτική ώρα. Είναι σαφώς πιο δύσκολος ο έλεγχος, αλλά δυστυχώς, κάποιες φορές είναι το μόνο που μπορείς να κάνεις.

Πολύ σημαντικό είναι να διδάσκεις με βάση τις αρχές της Ειδικής Αγωγής όλους τους μαθητές. Λ.χ., να κάνεις στην άκρη το βιβλίο της Γλώσσας της Α΄ Δημοτικού και να διδάξεις όπως θα δίδασκες ένα παιδί με δυσκολίες στον γραπτό λόγο. Με αυτόν τον τρόπο εν μέρει καταργείς τις εξατομικευμένες παρεμβάσεις, ενώ εξασφαλίζεις ότι διδάσκεις με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, καθώς πολλές φορές αυτό που λέει η Ειδική Αγωγή είναι η καλύτερη δυνατή διδασκαλία για όλους τους μαθητές.

Η ψυχολογική υποστήριξη

Το πιο δύσκολο κομμάτι είναι η πίεση που δέχεται ο εκπαιδευτικός. Για μένα η πίεση δημιουργείται για δύο λόγους: νομίζουμε ότι πρέπει να τα ξέρουμε όλα· θεωρούμε υπεύθυνο τον εαυτό μας για τις αποτυχίες.

Αν πιστεύεις ότι πρέπει να τα ξέρεις όλα, είναι λογικό να αγχώνεσαι. Οι συγκεκριμένοι μαθητές σού αποδεικνύουν σε κάθε ευκαιρία ότι δεν τα ξέρεις. Η δουλειά μας όμως δεν είναι να τα ξέρουμε όλα· η δουλειά μας είναι να μαθαίνουμε. Σιγά σιγά, με κόπο, με διάβασμα, με τη συζήτηση με ανθρώπους που ξέρουν, είναι δυνατόν να βελτιωθούμε, να πετύχουμε στόχους που στο παρελθόν φάνταζαν αδύνατοι. Για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε τους αδύναμους μαθητές πρέπει να καταλάβουμε ότι μόνο με τον χρόνο θα βελτιωνόμαστε ολοένα και περισσότερο και θα πετυχαίνουμε καλύτερα αποτελέσματα. Το ξεκίνημα θα είναι άκρως απογοητευτικό.

Ο δεύτερος λόγος από τον οποίο προέρχεται η ψυχολογική φθορά είναι οι αυτοκατηγορίες. Αν και συχνά κατηγορούμε όλο το σύμπαν για την απόδοση των μαθητών μας, πιστεύω ότι, όταν είμαστε μόνοι μας, θεωρούμε τον εαυτό μας απόλυτα υπεύθυνο. Φτάνουμε στο σημείο να πιστεύουμε ότι όλοι οι μαθητές πρέπει να τα καταλαβαίνουν όλα. Δεν αντέχουμε να μείνει κάποιος πίσω· μας σκοτώνει. Είναι ένα βάρος που μας πνίγει και δεν έχει σχέση με την αλήθεια. Για να μπορέσεις να βοηθήσεις τους μαθητές σου πρέπει να απαλλαγείς από αυτήν την αντίληψη και να αποδεχτείς πως ό,τι κι αν κάνεις, κάποιοι θα μείνουν πίσω. Το θέμα είναι να προχωρούν όμως και αυτοί με βάση τις ικανότητές τους.

Οπότε τι κάνουμε; Πρώτο βήμα είναι να ξεκινήσεις με κάτι απλό, π.χ., να μάθει το παιδί τους μήνες. Με τον καιρό βελτιώνεσαι και προχωράς σε πολυπλοκότερους στόχους. Δεν είναι δυνατόν από την αρχή να κάνεις κάτι δύσκολο. Θα απογοητευτείς και θα τα παρατήσεις.

Δεύτερον, πρέπει να έχεις κατά νου πως, αν δεν κάνεις τίποτα, τα πράγματα θα χειροτερεύσουν. Έστω και μικρά, είναι βήματα προόδου. Αν δεν επιχειρήσεις κάτι, στο τέλος της χρονιάς τα πράγματα θα είναι χειρότερα.

Τρίτον, μην περιμένεις θαύματα. Το θέμα είναι η βελτίωση. Δεν είναι δυνατόν με ό,τι κάνεις ένας αδύναμος μαθητής να γίνει, και μάλιστα πολύ γρήγορα, ο κορυφαίος στην τάξη. Το πιθανότερο είναι ότι θα παραμείνει αδύναμος. Το θέμα όμως είναι να βελτιωθεί, να μάθει πέντε πράγματα, να φτάσει ψηλότερα από κει που θα έφτανε αν παρέμενες άπραγος.

Τέταρτον, είναι φυσιολογικό να τα ξεχνάνε αμέσως. Θέλει χρόνο! Οι συγκεκριμένοι μαθητές δε μαθαίνουν και τόσο εύκολα ακόμα κι αν διδάσκεις με τον καλύτερο τρόπο. Πρέπει να έχεις μεγάλη υπομονή για να δεις αποτελέσματα. 

Πέμπτον, οι περισσότερες δράσεις της ειδικής αγωγής είναι εξατομικευμένη διδασκαλία, άρα, είναι λογικό να μην έχεις τέλεια αποτελέσματα, αυτά τουλάχιστον που θα είχες αν έκανες όντως εξατομικευμένη διδασκαλία. Αυτός όμως δεν είναι λόγος για να τα παρατήσεις. Απεναντίας, αυτή η διαπίστωση πρέπει να σε γεμίζει περηφάνια για όσα έχεις πετύχει.

Κάποιες φορές, συχνότερα από όσο περιμένεις, θα αποτύχεις. Δε σημαίνει ότι πρέπει να εγκαταλείψεις την προσπάθεια. Σημαίνει ότι πρέπει να αναπροσαρμόσεις τους στόχους. Προφανώς, έθεσες τον πήχη ψηλά — πώς να ξέρεις από πριν ποιος είναι ο πήχης; — και οφείλεις να τον χαμηλώσεις.

Είναι φυσιολογικό να κουραστείς, να απογοητευτείς, να θυμώσεις. Παράτα τα για λίγο και ηρέμησε. Αυτό που κάνεις είναι πολύ πιο δύσκολο από όσο φαντάζεσαι. Πόσοι εκπαιδευτικοί, όταν ήσουν μαθητής, το έκαναν; Απλώς, έχεις πέσει. Πάρε μια ανάσα και ξανασήκω. Δε γίνεται να το ζητάς από τους μαθητές σου και να τα παρατάς εσύ. Αναπροσάρμοσε τα σχέδιά σου, διάβασε παραπάνω, ζήτα βοήθεια και προχώρα! Στο τέλος, θα χαμογελάσεις.