Βιβλία γνώσεων υψηλής αισθητικής.

Άρθρο της Μαρίζας Ντεκάστρο

Αναδημοσίευση από τον Αναγνώστη.

Ένας πάνινος αρκούδος, παλιό παιχνίδι πεταμένο στα σκουπίδια, ψάχνει το σπίτι του. Αλλά ποιο σπίτι; Του παιδιού στο οποίο κρατούσε συντροφιά, ή μήπως το σπίτι όπου ζουν όλα τα παλιά παιχνίδια; Ο ενημερωμένος αναγνώστης καταλαβαίνει ότι το σπίτι του αρκούδου είναι το Μουσείο των Παιχνιδιών, το νέο απόκτημα του Μουσείου Μπενάκη που στεγάζει τη μοναδική συλλογή παιχνιδιών της Μαρίας Αργυριάδη (H οποία δυστυχώς «έφυγε» πριν λίγες μέρες πολύ μακριά από τα αγαπημένα της παιχνίδια). Στο "Ένας αρκούδος μια φορά" (εκδ. Πατάκη- Μουσείο Μπενάκη) η Ελένη Γερουλάνου συνεχίζει τις διαδρομές της στα μουσεία, που τα γνωρίζει πολύ καλά! και προτείνει στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας ένα διαφορετικό τρόπο κάθε φορά για να πλησιάσουν τα εκθέματα. Στον Αρκούδο… μας συστήνει μ’ ένα παραμύθι, με μια on the road θα λέγαμε περιπλάνηση, τα παλιά παιχνίδια μέχρι να φτάσει το ταλαιπωρημένο παιχνίδι στο σπίτι του μετά από πολλές στάσεις και συναντήσεις.

Σκοπός της συγγραφέως είναι να στρέψει το ενδιαφέρον των παιδιών στην παρατήρηση των παιχνιδιών (του μουσείου) και όχι να πλέξει μια ιστορία που απλά θα τα περιλαμβάνει. Έτσι, το παραμύθι έχει οικονομία, λόγο λιτό χωρίς φλυαρίες. Ακολουθώντας τον ρυθμό των παραδοσιακών παραμυθιών, η συγγραφέας κινεί τον ήρωά της στα εικαστικά περιβάλλοντα – το λιμάνι, το αγρόκτημα, τον σταθμό, το θέατρο…-που δημιούργησε η εικονογράφος Ίρις Σαμαρτζή, μέσα στα οποία φιγουράρουν τα παλιά παιχνίδια. Οι εικόνες, εύγλωττες και πλούσιες, πλαισιώνουν τις σκηνές του παραμυθιού και παράλληλα αυτονομούνται αφού τα στοιχεία που τις συγκροτούν μπορούν να δημιουργήσουν πολλές νέες ιστορίες. Το Χρονολόγιο στις τελευταίες σελίδες είναι η τεκμηρίωση που οφείλει να περιλαμβάνει κάθε βιβλίο γνώσεων, που κι αυτό με τη σειρά του μπορεί να οδηγήσει σε αναγνωστικές έρευνες με θέμα την ιστορία των παιχνιδιών και της παιδικής ηλικίας. Στα προηγούμενα βιβλία (Μουσείο Μπενάκη, Εθνική Πινακοθήκη, εκδ. Παπαδόπουλος) μια σύντομη πρόταση επεξηγεί τα εκθέματα, ενώ για τα στυλιζαρισμένα μαρμάρινα ειδώλια του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, δουλεύει με τον γλάρο Νικηφόρο πάνω στα συναισθήματα που μπορούν να φανερώσουν με τη βοήθεια της φαντασίας και της ευαισθησίας.

"Βρισκόμαστε εδώ: σημειώσεις για τη ζωή στον πλανήτη Γη" (μτφρ. Φίλιππος Μανδηλαράς, εκδ. Ίκαρος). Ο Oliver Jeffers, ξεκινάει το βιβλίο με μια αφιέρωση στο νεογέννητο γιο του. Του γράφει για όλα όσα νομίζω ότι χρειάζεται να γνωρίζεις. Αυτή η απίστευτα τρυφερή κουβέντα ξεδιπλώνει τον κόσμο μέσα στον οποίο θα ζήσει κάθε παιδί, του ζωγραφίζει τον πλανήτη και τα πλάσματα που τον κατοικούν, τις στεριές και τη θάλασσα, τον χρόνο που περνάει, τον ουρανό με τ’ άστρα. Και τους ανθρώπους, που όλοι είναι διαφορετικοί, αλλά είναι άνθρωποι και που θα είναι πάντα κοντά του ακόμα κι όταν ο ίδιος δεν θα είναι εκεί. Είναι ένα αριστουργηματικό βιβλίο χωρίς πολλά λόγια, με κείμενο απλό αλλά πυκνό, ενδιαφέρον και εύληπτο και εικόνες που μιλούν στο παιδί και του μαθαίνουν!

Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου, γνωστός για τα αιχμηρά μυθιστορήματά του για νέους ενηλίκους, προσεγγίζει τα παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού και τους προτείνει μια νέα σειρά βιβλίων με τίτλο "Απρόσμενοι φίλοι" (εικ. Λίλα Καλογερή, εκδ. Καστανιώτη). Οι απρόσμενοι φίλοι είναι τα ζώα, οι φίλοι του ανθρώπου που σε πολλές περιστάσεις τον βοηθούν. Η ιδέα που ενορχηστρώνει το περιεχόμενο της σειράς είναι η ακόλουθη: αφετηρία είναι ένα πραγματικό γεγονός που έχει καταγραφεί και στο οποίο πρωταγωνίστησε ένα ζώο σε κάποια δύσκολη για τον άνθρωπο κατάσταση, η αναδιήγησή του από τον συγγραφέα και τέλος ενδιαφέρουσες πληροφορίες που αφορούν τη συγκεκριμένη ιστορία. Διαβάζουμε στα δυο πρώτα τομίδια για τον Τόγκο, το σκυλί των πάγων που έσωσε ένα απομακρυσμένο χωρίο στην Αλάσκα μεταφέροντας φάρμακα, για την Αύρα, το άλογο ολυμπιονίκης που τερμάτισε στους 67ους ολυμπιακούς αγώνες του 512 π.Χ. χωρίς τον αναβάτη του. Το νέο βιβλίο της σειράς, Σερ Αμί, το περιστέρι του πολέμου, αναφέρεται σε ένα περιστατικό που συνέβη το 1918 στα χαρακώματα του Α’ΠΠ. Το εκπαιδευμένο περιστέρι, αν και πληγωμένο, μετέφερε το μήνυμα απόγνωσης των αποκλεισμένων Αμερικάνων στρατιωτών και βοήθησε στη σωτηρία τους. Ο Παπαθεοδώρου αφήνει τον αναγνώστη να τον κατασκοπεύσει και να δει πώς μεταγράφεται ένα δημοσιογραφικό κείμενο σε λογοτεχνικό, ζήτημα που αποτελεί και τον πυρήνα της δημιουργικής γραφής για τα παιδιά.

Ο Πέιτερ Χους, παρουσιάζει σ’ ένα εκτεταμένο "Χρονολόγιο" (μτφρ. Μαργαρίτα Μανούσου, εκδ. Πατάκη) τους «πλανήτες της Ιστορίας» με δισέλιδα αφιερωμένα σε έναν πολιτισμό ή μια μεγαλύτερη χρονική περίοδο από τη Μεγάλη έκρηξη, την προϊστορία και μέχρι τη δεκαετία του 2010. Πλανήτες, γιατί η εικαστική απεικόνιση κάθε πολιτισμού ταυτίζεται με τα γνωρίσματά του και φαίνεται σαν να πλέει στο σύμπαν και τον χρόνο συμπυκνώνοντας στοιχεία και γεγονότα, ενώ γύρω από την κεντρική εικόνα κινούνται «δορυφόροι» με σχόλια και πρόσθετες πληροφορίες. Η ελληνική έκδοση ακολούθησε τη μορφή που έδωσε στο βιβλίο ο σοφός Ολλανδός εκδότης του που επέλεξε να φτιάξει ένα big book, δηλαδή ένα βιβλίο σε ασυνήθιστα μεγάλο σχήμα, με σκοπό να αναδειχτούν οι εικονογραφικές λεπτομέρειες και τα μικρά κείμενα που τις συνοδεύουν.

Το καινούριο εικονογραφημένο βιβλίο του Ευγένιου Τριβιζά, "Τα τρία μικρά

χαμαιλεοντάκια", ένα σπάνιο ασπρόμαυρο πολύχρωμο βιβλίο (εικ. Λίζα Ηλιού, εκδ. Ελληνικά Γράμματα) ξαφνιάζει ευχάριστα. Είναι η ιστορία τριών κατάλευκων μικρών χαμαιλεόντων που ζουν με την πάλλευκη μαμά τους σε ένα κάτασπρο σπίτι σε μια ξέξασπρη μεριά του κόσμου. Τι γίνεται όμως όταν παρακούν τις εντολές της και το σκάνε για να παίξουν μακριά από το σπίτι τους; Ανακαλύπτουν, και το παιδί που διαβάζει, τη φύση τους και τα χρώματα! Όπου στέκονται, ντύνονται με το χρώμα που κυριαρχεί: γίνονται γαλάζια στη θάλασσα, κόκκινα στο λιβάδι με τις παπαρούνες, πράσινα μέσα στα τριφύλλια, βιολετιά, κίτρινα και στο τέλος παίρνουν όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου! Όταν επιστρέφουν για να κοιμηθούν ξαναγίνονται κάτασπρα και ο αναγνώστης έχει πια καταλάβει την ιδιομορφία αυτών των πλασμάτων. Ο Τριβιζάς δεν παίζει σ’ αυτό το βιβλίο με τη γλώσσα όπως συνήθως, αλλά οδηγεί βήμα βήμα στη γνώση μέσα από το παιχνίδι: από το ερέθισμα στην παρατήρηση και την κατανόηση. Τα τρία μικρά χαμαιλεοντάκια έχουν μεγάλο σχήμα, σκληρό εξώφυλλο, δεν τσιγκουνεύονται το χαρτί και η εκτύπωση των χρωμάτων είναι άρτια. Είναι λοιπόν κατάλληλα για ομαδική ανάγνωση καθώς επιπλέον διαθέτουν πολλές προεκτάσεις αν κάποιος θέλει να διδάξει παίζοντας ένα θέμα τόσο τετριμμένο όπως τα χρώματα και τα ζώα!

Ο ντα Βίντσι, ο homo universalis της Αναγέννησης, πνεύμα ανήσυχο, τολμηρό, εμπνευσμένος καλλιτέχνης, μηχανικός, μαθηματικός, αρχιτέκτονας και πολλά άλλα συναντιέται, πεντακόσια χρόνια μετά τον θάνατό του, με τους νεαρούς αναγνώστες μέσω του εξαιρετικού βιβλίου της Πατρίθια Χέις, Συναντώντας τον καλλιτέχνη: "Λεονάρντο ντα Βίντσι" (μτφρ. Ουρανία Ιορδανίδου, Μέλισσα). Η συναρπαστική πορεία του Λεονάρντο παρουσιάζεται ζωντανά χάρη στα πολλά ποπ-απ στοιχεία και τα παιχνίδια που προτρέπουν τον αναγνώστη να μπει στο μυαλό αυτής της μοναδικής προσωπικότητας!