Κοντά στο Αφγανιστάν: Φωνές κοριτσιών (της Μαρίζας Ντεκάστρο)

της Μαρίζας ΝτεκάστροΑναδημοσίευση από τον Αναγνώστη.





























Πριν λίγες ημέρες, η εποχή των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και αλλού είχε εγγραφεί στη συνείδησή μας ως “ιστορία”. Σήμερα επανέρχεται δραματικά στο προσκήνιο.

Τα νεανικά βιβλία που παρουσιάζω είναι δυστυχώς και πάλι επίκαιρα! Είναι μυθιστορήματα που μετέτρεψαν τον πόλεμο, την πολιτική και τις ακραίες ιδεολογίες σε ντοκουμέντα που εστιάζουν στη ζωή εκατομμυρίων γυναικών, η οποία θα ορίζεται και πάλι σ’ εκείνη την περιοχή του πλανήτη από αναχρονιστικούς θρησκευτικούς νόμους.

***

Η Μαλαλά από το Πακιστάν

Η Μαλαλά Γιουσαφζάι συμβολίζει τον αγώνα των κοριτσιών για εκπαίδευση, αξιοπρέπεια, ελευθερία επιλογών.

Όταν ήταν 10 χρονών, η Μαλαλά, χτυπήθηκε από τους Ταλιμπάν μέσα στο σχολικό λεωφορείο, όμως σώθηκε και έγινε η μικρότερη κάτοχος του βραβείου Νόμπελ για την Ειρήνη. Με τη βοήθεια της δημοσιογράφου Κριστίνα Λαμπ, έγραψε τη βιογραφία της όπου, με τα μάτια της εφήβου πλέον, σχολιάζει όσα έζησε πριν και μετά από την επίθεση.

Το πρόσφατο βιβλίο -ντοκουμέντο Είμαστε αλλού, Κορίτσια της προσφυγιάς*, περιλαμβάνει τη δική της ιστορία, στην οποία περιγράφει την εγκατάλειψη της ζωής που ήξερε, τον φόβο και τη βία που βίωσε και όπου αναρωτιέται πώς είναι δυνατόν να συμβαίνουν όλα όσα έζησε. Παρουσιάζει επίσης τις ιστορίες δέκα νεαρών γυναικών προσφύγων (Υεμένη, Κολομβία, Ιράκ, Ουγκάντα, Μπαγκλαντές, κ.ά.) οι οποίες παλεύουν για την καλυτέρευση της ζωής των γυναικών.

***

Η Παρβάνα από το Αφγανιστάν

Όταν το 1996 οι Ταλιμπάν κατέλαβαν την Καμπούλ, η Καναδή συγγραφέας Ντέμπορα Έλλις, ακτιβίστρια υπέρ μιας κοινωνίας χωρίς βία και υποστηρίκτρια των δικαιωμάτων των γυναικών για κοινωνική και οικονομική ισότητα, επισκέφτηκε τα στρατόπεδα των Αφγανών προσφύγων του Πακιστάν και το μόνο που έκανε ήταν να ακούει τις διηγήσεις φρίκης για βιασμούς και βία, εξαθλίωση και ταπεινώσεις, γυναικών που κατέληξαν υποκείμενα χωρίς υπόσταση.

Στα μυθιστορήματά της Στον αγώνα για ψωμί και Το ταξίδι της Παρβάνα, ηρωίδα είναι η 11χρονη Παρβάνα από την Καμπούλ.

Όσα περιγράφονται και αντιμετώπισε η φανταστική ηρωίδα των βιβλίων είναι πραγματικά. Η Παρβάνα έζησε τον εμφύλιο πόλεμο, έζησε τον ακρωτηριασμό του πατέρα της που ως ανάπηρος πολέμου πούλησε το ξύλινο πόδι του σ’ εξευτελιστική τιμή καθώς και τη φυλάκισή του από τους Ταλιμπάν για ανεξήγητους λόγους. Έζησε την κατάθλιψη της μητέρας της που από ενεργή εκπαιδευτικός κατέληξε ζωντανή νεκρή κλειδωμένη σε ένα δωμάτιο. Έκοψε τα μαλλιά της, ντύθηκε αγορίστικα και βγήκε για δουλειά πουλώντας ό,τι μπορούσε να πουληθεί από όσα διέθετε η οικογένεια, μαζεύοντας κόκαλα νεκρών από το νεκροταφείο της Καμπούλ, γιατί της φάνηκε ότι ήταν εμπορικά επικερδές, και τέλος ασκώντας το πανάρχαιο επάγγελμα του αναγνώστη και γραφέα στην αγορά.

Στο πρόσωπο της Παρβάνα νιώθουμε εμείς οι δυτικές γυναίκες πώς είναι να ζεις σε μια εξωπραγματική κατάσταση όπου απαγορεύεται να βγεις από το σπίτι χωρίς ανδρική συνοδεία, που δεν έχεις ιατρική περίθαλψη, που δεν μορφώνεσαι, που λιμοκτονείς όταν ο πατέρας ή ο άντρας σου σκοτώνεται, αιχμαλωτίζεται ή εξαφανίζεται.

Η συγγραφέας πρόσφερε μια ανεκτίμητη υπηρεσία στις γυναίκες του Αφγανιστάν κάνοντας γνωστή στη Δύση την κατάστασή τους. Πρόσφερε και στους δικούς μας νέους διαφωτίζοντάς τους σχετικά με το τι συμβαίνει κάπου που νομίζουν ότι είναι μακριά μας.

***Κάποτε τα κορίτσια επιτρεπόταν να κάνουν σκέιτ…..

Η Αϊσέ και η Χαμιντάινα, Αφγανές πρόσφυγες στην Αθήνα

Η Αϊσέ, το Σκληρό καρύδι, της Ελένης Σβορώνου, είναι μια εννιάχρονη Αφγανή που κατέληξε στη χώρα μας και τα παιδιά μας μπορούν να τη συναντήσουν στο σχολείο της γειτονιάς τους.

Η Αϊσέ είναι ένα από τα χιλιάδες κορίτσια και αγόρια που διαβιούν στη Δύση αναζητώντας μια ασφαλή ζωή για να ξαναχτίσουν την παιδικότητα που χάθηκε στο ταξίδι προς το όνειρο. Με αφορμή ένα απλό ζευγάρι αθλητικά παπούτσια, η Αϊσέ μας λέει ότι υπάρχουν κι άλλες πλευρές στη ζωή, σκοτεινές. Όσο σκοτεινό είναι το ζήτημα των προσφύγων και των ‘παράτυπα διαβιούντων’, άλλο τόσο σκοτεινή είναι η ψυχολογική πίεση που καθημερινά υφίσταται πρόσφυγες και μετανάστες κάθε ηλικίας.

Για όνειρα γράφει λοιπόν η Ελένη Σβορώνου, όνειρα συνηθισμένα, πολύ καθημερινά και παιδικά, όπως ένα ζευγάρι παπούτσια, τα οποία γίνονται το όχημα για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει γύρω μας.

***τώρα…..

Η Γλυκερία Γκρέκου στη Μοναξιά των συνόρων γράφει για δυο μοναξιές σε μια ‘επικίνδυνη’ περιοχή της Αθήνας. Η ηλικιωμένη Ελληνίδα φοβάται τον δρόμο που είναι γεμάτος πολύχρωμους και διαφορετικούς αγνώστους, η μικρή Αφγανή επίσης φοβάται τον δρόμο του ασυνήθιστου και του καινούριου κόσμου. Η μεγάλη, πρώην δασκάλα ταγμένη στα παιδιά, θέλει να βοηθήσει. Η μικρή θέλει να ζήσει και να μάθει. Και οι δυο πρέπει να υπερβούν μια κατάσταση επιβεβλημένη από τη σκληρή πραγματικότητα.

Η Μοναξιά των συνόρων είναι ένα διπλό μυθιστόρημα με θέμα τον άλλον, τον ξένο. Η συνάντησή τους ανέτρεψε τα δεδομένα: η ζωή της ηλικιωμένης απέκτησε νόημα και περιεχόμενο, ο κόσμος της μικρής έπαψε να είναι το παράθυρο του υπογείου όπου ζούσε με τον αδελφό της. Διαφάνηκαν οι προσδοκίες μιας καλύτερης ζωής και για τις δυο: η πραγματοποίηση των ονείρων της προσφυγοπούλας που έφυγε σκαστή από τη χώρα της για να βρει φιλοξενία κάπου μακριά, και το σπάσιμο της μοναξιάς των γηρατειών που ζουν απομονωμένα στο περιθώριο της οικογένειας και της κοινωνίας.


*Παρατήρηση

Πολύ συχνά, οι τίτλοι των βιβλίων -ντοκουμέντων είναι σχοινοτενείς. Όμως μάλλον επιβάλλεται γιατί συνοψίζουν, συνήθως τουλάχιστον, με ακρίβεια το περιεχόμενο ώστε ο αναγνώστης να παίρνει στα γρήγορα μια ιδέα για το τι θα διαβάσει.

Στο συγκεκριμένο συλλογικό έργο (το οποίο πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία της Liz Welsh) ο πρωτότυπος τίτλος We are displaced: My Journey and Stories from Refugee Girls Around the World, είναι όντως μακρύς. Χρειάζεται επειδή δίνει το στίγμα του βιβλίου.

Στην ελληνική έκδοση, το δεύτερο μέρος του μετατράπηκε χάριν συντομίας σε Κορίτσια της προσφυγιάς εξαφανίζοντας έτσι την πορεία, την καταγωγή καθεμιάς από τις συμμετέχουσες και εντέλει την παγκοσμιότητα του φαινομένου.

Εξαιρετικά πιο ατυχής είναι η μετάφραση του πρώτου μέρους του τίτλου. Το We are displaced μεταφράστηκε/αποδόθηκε/μεταποιήθηκε και κατέληξε στο Είμαστε αλλού. Αν δεν κάνω λάθος, όταν λέμε στην τρέχουσα ελληνική για κάποιον ότι «είναι αλλού», εννοούμε κάπως ειρωνικά και υποτιμητικά ότι «είναι στον κόσμο του», κάτι που δεν ισχύει στην προκειμένη περίπτωση!

Τι πρόβλημα θα υπήρχε αν μεταφραζόταν πιστά το We are displaced, εφόσον ο όρος Displaced person ορίζει διεθνώς το εκτοπισμένο άτομο; Εκτοπισμένες ήταν όλες και γι’ αυτό μιλούν. Αν δεν ξέρουν οι αναγνώστες τη λέξη, ας τη μάθουν!


INFO

Ντέμπορα Έλλις,Στον αγώνα για ψωμί, Μτφρ. Λεία Χατζοπούλου –Καραβία, Εκδ. Πατάκη, 2002.





Ντέμπορα Έλλις, Το ταξίδι της Παρβάνα, Μτφρ. Λεία Χατζοπούλου –Καραβία, Εκδ. Πατάκη ,2006



Ελένη Σβορώνου, Σκληρό καρύδι, Εικ. Ευαγγελία Γουτιάνου,Εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2015.


Malala Yousafzai, Με λένε Μαλαλά, Μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, Πατάκης



Είμαστε αλλού, Κορίτσια της προσφυγιάς

Μτφρ. Μάνος Τζιρίτας

Εκδ. Πατάκη, 2014 και 2021.


Γλυκερία Γκρέκου, Η μοναξιά των συνόρων, Εκδ. Ψυχογιός


Για μικρότερα παιδιά, το εικονογραφημένο της

Jeanette Winter, Μαλαλά, ένα γενναίο κορίτσι, Μτφρ. Χρύσα Φραγκιαδάκη,Εκδ. Παπαδόπουλος, 2015.