PASI SAHLBERG: ΦΙΝΛΑΝΔΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ

Kριτική του Απόστολου Σπυράκη 

Αναδημοσίευση από το Διάστιχο.

Την ώρα που οι αγγλοαμερικανικές κοινωνίες αναπτύσσουν μια νοσηρή εμμονή με ό,τι είναι μεγαλύτερο, δυσκολότερο, πιο επίπονο, ταχύτερο, δυνατότερο, χρησιμοποιώντας απαίσια σχεδιασμένα τεστ αμφισβητούμενης αξίας που καταστρέφουν την ομαδική εργασία μεταξύ δασκάλων και παιδιών, δημιουργούν κλίμα καχυποψίας μεταξύ γονιών και εκπαιδευτικών, την ώρα που κάποιοι από τους δήθεν ειδικούς οι οποίοι διέπονται από ανυπομονησία, υπεροψία, ασέβεια, απληστία και που στην πραγματικότητα είναι εξουσιομανείς, ναρκισσιστές κοινωνιοπαθείς, χωρίς να λογοδοτούν για τις πράξεις τους, την ίδια στιγμή μια χώρα μόλις πεντέμισι εκατομμύριων κατοίκων της Βόρειας Ευρώπης έρχεται να αποδείξει ότι υπάρχει κι άλλος δρόμος για τη δημιουργία ενός σύγχρονου σχολείου.

Ένα σχολείο όπου δεν κυριαρχεί ο φόβος της μάθησης, όπου μόνο το 7% των παιδιών λέει ότι νιώθει άγχος όταν κάνει μαθηματικές ασκήσεις στο σπίτι (53% στη Γαλλία και 52% στην Ιαπωνία), τα παιδιά νιώθουν την τάξη σαν δεύτερό τους σπίτι, όπου πρέπει να βγάλουν τα παπούτσια προτού μπουν, αποκαλούν τους δασκάλους με το μικρό όνομά τους, δεν κάνουν ιδιαίτερα μαθήματα στο σπίτι κι όμως κατορθώνουν να πετυχαίνουν πρωτιές σε διεθνείς διαγωνισμούς, τα κτίρια είναι κι αυτά εργαλεία μάθησης σχεδιασμένα από τους καλύτερους αρχιτέκτονες ώστε να προσφέρουν έμπνευση και θαλπωρή, υπάρχει ίδια πρόνοια για τους αριστούχους και τους πιο αδύναμους μαθητές, κανείς δεν μένει στάσιμος, απλώς τα παιδιά που έχουν πρόβλημα συνεχίζουν στην επόμενη βαθμίδα δεχόμενα ενισχυτική διδασκαλία, τα παιδιά με ειδικές ανάγκες δεν νιώθουν ότι ανήκουν στο περιθώριο, το αίσθημα δικαιοσύνης που αποπνέει το όλο εκπαιδευτικό περιβάλλον έχει ως αποτέλεσμα λιγότερες εγκαταλείψεις, λιγότερες εγκυμοσύνες κατά την εφηβεία, καλύτερη πνευματική υγεία, χαμηλότερα επίπεδα παχυσαρκίας, η μελέτη των μαθητών κατ' οίκον παίρνει μισή ώρα κατά μέσο όρο, δεν υπάρχει αναλυτικό πρόγραμμα που πρέπει οπωσδήποτε να καλυφθεί ούτε οδηγίες για όλη τη διάρκεια της σχολικής περιόδου, το επάγγελμα του εκπαιδευτικού έχει γίνει το πιο περιζήτητο ξεπερνώντας αυτό του γιατρού ή του δικηγόρου, οι δάσκαλοι είναι όλοι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων και πάρα πολλοί συνεχίζουν την εξέλιξή τους μέσα από διδακτορικές σπουδές, το προσωπικό των σχολείων επιλέγεται ανάμεσα σε αυτούς που θέλουν πραγματικά να αφιερώσουν τη ζωή τους στο να βοηθήσουν τους ανθρώπους ν' ανακαλύψουν τα πραγματικά τους ταλέντα και τα δυνατά τους σημεία, κατόπιν δε, ενθαρρύνεται να δοκιμάσει καινούργιες μεθόδους και προσεγγίσεις, σε μια χώρα όπου ο διαφορετικός τρόπος σκέψης και οι καινούργιες ιδέες αποτελούν το θεμέλιο της επιβίωσης και της επιτυχίας της.

"Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε στις σύγχρονες, ιδιαίτερες και μοναδικές συνθήκες, η επιστημονική και πολιτισμική συνέχεια που περνά μέσα από τα κανάλια της οργανωμένης εκπαίδευσης χρειάζεται να επιτευχθεί με τέτοιον τρόπο, ώστε να υπερισχύσουν οι θετικές δυνάμεις της δημιουργικότητας, της αλληλεγγύης και της συνεργασίας των ανθρώπων και των λαών του πλανήτη."

Ο Pasi Sahlberg θεωρείται ακαδημαϊκός παγκόσμιας εμβέλειας και αυθεντία σε θέματα εκπαίδευσης ανά τον κόσμο. Γεννήθηκε από γονείς δασκάλους και μεγάλωσε σ' ένα χωριό της βόρειας Φινλανδίας έχοντας το προνόμιο, όπως λέει, να γνωρίζει τα μυστικά της τάξης αφού είχαν φύγει όλοι οι συμμαθητές του, γεγονός που το έβρισκε συναρπαστικό. Δίδαξε επί εφτά χρόνια Μαθηματικά και Φυσική σ' ένα γυμνάσιο του Ελσίνκι, εργάστηκε στην εκπαιδευτική διοίκηση και στο Παιδαγωγικό Τμήμα του πανεπιστημίου έχοντας ταυτόχρονα την ευθύνη για τη στρατηγική επαγγελματικής εξέλιξης στο Υπουργείο Παιδείας. Φεύγοντας από τη Φινλανδία ανέλαβε σημαντική θέση στην Παγκόσμια Τράπεζα, από όπου παρείχε συστηματική υποστήριξη επί εκπαιδευτικών ζητημάτων σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, της Βόρειας Αφρικής, της Κεντρικής Ασίας και της Μέσης Ανατολής, έχει κάνει πάνω από 250 εναρκτήριες ομιλίες και έχει δώσει περισσότερες από 100 συνεντεύξεις σχετικά με το φινλανδικό μοντέλο στις μεγαλύτερες εφημερίδες, στα γνωστότερα περιοδικά και σε παγκόσμια τηλεοπτικά δίκτυα.

Εξηγεί στο παρόν βιβλίο, που τα ελληνικά ήταν η πρώτη γλώσσα στην οποία μεταφράστηκε, τη δομή και τα μυστικά της επιτυχίας του φινλανδικού «Τέταρτου δρόμου», όπως αποκαλείται διεθνώς, ένας δρόμος που έχει γίνει αντικείμενο μελέτης από χώρες όπως η Νέα Ζηλανδία και η Κορέα, η Κίνα και ο Καναδάς. Πώς, δηλαδή, μια μικρή χώρα, γνωστή για μια απ' τις μεγαλύτερες εταιρείες τηλεφωνίας και τους περίφημους οδηγούς των αγώνων ταχύτητας, μια χώρα με επίπεδα παιδικής φτώχειας γύρω στο 4% (20% στις ΗΠΑ), μια χώρα τοποθετημένη δίπλα σε μια υπερδύναμη, όπως ήταν η Σοβιετική Ένωση, στην οποία έπρεπε να παραχωρήσει το 12% των εδαφών της μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, να αποπληρώσει δυσβάστακτες πολεμικές αποζημιώσεις και να δώσει εδάφη για στρατιωτικές βάσεις, σύμφωνα με τις συνθήκες που υπογράφτηκαν από τους ισχυρούς του πλανήτη – πώς, λοιπόν, αυτή η χώρα κατάφερε να ορθοποδήσει και να εξελιχθεί χάρη στη νοοτροπία της, που τη χαρακτηρίζει ο μινιμαλισμός, η δύναμη της θέλησης, το πείσμα μπροστά στις αντιξοότητες, η πραότητα, η εμπιστοσύνη στις αρχές, η αφοσίωση στην κοινωνική ομάδα, η συναίνεση και η αποδοχή της πραγματικότητας, το πνεύμα αλληλεγγύης και η πρακτική σκέψη των πολιτών της. Οι πολίτες δεν θεωρητικολογούν αλλά ψάχνουν για λύσεις ουσιαστικές στα προβλήματά τους χρησιμοποιώντας ως κινητήρια δύναμη το εκπαιδευτικό τους σύστημα, του οποίου οι βασικές αρχές έχουν παραμείνει σταθερές τα τελευταία τριάντα πέντε χρόνια, ανεξάρτητα από το πέρασμα είκοσι διαφορετικών κυβερνήσεων και τριάντα υπουργών Παιδείας – ένα σύστημα που προσαρμόζεται, όμως, στις επιταγές και τις προκλήσεις των καιρών, ώστε να εκπληρώνει τις υψηλές του προσδοκίες. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ένα προϊόν αυτού του συστήματος, ένας πρώην δάσκαλος δημοτικού σχολείου, ο Martti Ahtisaari, εξελίχθηκε σε διεθνή διπλωμάτη, πρόεδρο της χώρας, βραβεύτηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για να γίνει τελικά διακεκριμένος παγκόσμιος ειρηνευτής.

Στην αυγή του 21ου αιώνα, η σωστή και δίκαιη εκπαίδευση αποτελεί πρώτιστο δικαίωμα κάθε μέλους της κοινωνίας, καθώς όλο και περισσότερο η ευημερία των ανθρώπων εξαρτάται από τη γνώση, τις δεξιότητες και την κοσμοθεωρία που τους προσφέρει μια καλή μόρφωση. Σήμερα η απόκτηση πληροφοριών πραγματοποιείται μέσα από άλλους δρόμους, κυρίως μέσ' από το διαδίκτυο, κι αυτό που χρειάζονται οι καινούργιες γενιές είναι σωστή καλλιέργεια του ομαδικού πνεύματος σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, και η συνειδητοποίηση της ανάγκης, που είναι πιο δυνατή από ποτέ, οι άνθρωποι να μοιραστούν μεταξύ τους όσα γνωρίζουν. Η παιδεία πλέον πρέπει να στοχεύει στις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε μαθητή, στην παροχή εμπειριών μέσα από εργαστηριακές τεχνικές και χειροπιαστές εμπειρίες, που θα εξασκήσουν τους μαθητές στην επινοητικότητα, την υπομονή και την αποφασιστικότητα.

Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε ο πλούτος των εθνών εξαρτάται όλο και περισσότερο από την τεχνογνωσία και οι συνέπειες της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης ρίχνουν σε απόγνωση τους άνεργους νέους σε τέτοιο βαθμό, ώστε η οργή τους να απειλεί κυβερνήσεις και παγκόσμια συστήματα. Σ' αυτό το τοπίο η παιδεία καλείται να παίξει έναν ρόλο συνεκτικό και καθοδηγητικό, εξισορροπώντας τις διαλυτικές κεντρόφυγες δυνάμεις που οδηγούν σε αποδιάρθρωση των κοινωνικών ιστών. Σ' αυτό το τοπίο τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα καλούνται να χαράξουν δρόμους καινούργιους, που θα οδηγήσουν σε διαπλανητικές συνθήκες ειρηνικής συνύπαρξης και συνεργασίας, εκεί όπου η ατομικότητα και το πατριωτικό πνεύμα παίρνουν μια άλλη υπόσταση προσφέροντας ψηφίδες διαφορετικές και ποικίλες στο σύγχρονο μωσαϊκό του πολιτισμού. Σήμερα όσο ποτέ άλλοτε στις σύγχρονες, ιδιαίτερες και μοναδικές συνθήκες, η επιστημονική και πολιτισμική συνέχεια που περνά μέσα από τα κανάλια της οργανωμένης εκπαίδευσης χρειάζεται να επιτευχθεί με τέτοιον τρόπο, ώστε να υπερισχύσουν οι θετικές δυνάμεις της δημιουργικότητας, της αλληλεγγύης και της συνεργασίας των ανθρώπων και των λαών του πλανήτη.

Βιβλίο : "Φιλανδικά μαθήματα" του Pasi Sahlberg, μετάφραση Ελένη Κοτσυφού, Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα 2014.