Της Ευδοκίας Ζέρβα
Η συμμετοχή σε μια απεργία, όπως αυτή της 7ης Φεβρουαρίου ή της 10ης Φεβρουαρίου μπορεί να έχει ποικίλες αιτιολογήσεις. Για παράδειγμα, ένα κομματικό ή συνδικαλιστικό στέλεχος, ή ακόμα ένας συνειδητοποιημένος εργαζόμενος κάνει απεργία περίπου από καθήκον. Εξ ορισμού συμμετέχει. Κάποιοι άλλοι απεργούν γιατί δεν επιτρέπουν, από αξιοπρέπεια, να περάσουν όσα πρόκειται να περάσουν αμαχητί, χωρίς ν’ ανοίξει ρουθούνι, σύμφωνα με μια έκφραση – κλισέ. Αυτές είναι οι δυο κύριες κατηγορίες απεργών. Και στις δύο περιπτώσεις συντηρείται η πεποίθηση ότι αν η συμμετοχή ήταν, όπως θα έπρεπε, μαζική, τότε θα ήταν τελείως διαφορετική και η αποτελεσματικότητα της κινητοποίησης. Φοβάμαι ότι πρόκειται για μια αστήρικτη ελπίδα. Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε αυτή τη μεγάλη, δυναμική συμμετοχή. Προσωπικά δυσκολεύομαι.
Μπορώ να φανταστώ ότι κάποιοι είναι βέβαιοι ότι η μαζική παρουσία απεργών σε δρόμους και πλατείες θα προοιωνίζεται τη νίκη των αντιμνημονιακών δυνάμεων στις εκλογές που θα προκληθούν εξαιτίας αυτής της μαζικής αντίδρασης. Εδώ το τοπίο
κατακλύζεται από την ομίχλη. Αν πάρουμε το δρόμο αντίστροφα, πέρα από τις όποιες άλλες δικαιολογίες, ένας απ’ τους πιο σημαντικούς λόγους για τη μη συμμετοχή σ’ αυτές τις κινητοποιήσεις είναι ακριβώς η απουσία οποιουδήποτε οράματος – πραγματικού, φρέσκου, ικανού να διεγείρει τις βραχυκυκλωμένες αλληλέγγυες χορδές μας. Κανένα όραμα μιας άλλης κοινωνίας, αλλιώς οργανωμένης δεν προβάλλεται. Μπορεί να περισσεύουν οι υποδείξεις για αντιυφεσιακές λογικές που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη, όμως αυτές έχουν οριστικά ξοδευτεί για οράματα του παρελθόντος, της μεταπολίτευσης. Θα έπρεπε να έχουμε συλλάβει το νόημα της ανάπτυξης όπως προτάχθηκε από το πολιτικό σώμα όλα αυτά τα χρόνια, ως διαρκή συσσώρευση που παράγει αναπόφευκτες κρίσεις.
Σε μιαν άλλη εκδοχή, κάπως εξτρίμ, ίσως ορισμένοι ονειρεύονται ότι περισσότερος κόσμος στο Σύνταγμα θα μπορούσε να διασπάσει τους αστυνομικούς κλοιούς και να εισβάλει στο Κοινοβούλιο, σα να ήταν τα Χειμερινά Ανάκτορα. Δεν μπορώ να φανταστώ πιο άχρηστο κτίριο από ένα κατειλημμένο κοινοβούλιο. Πέρα από τ’ αστεία, πέρα από τον ήσυχο ύπνο και την ήσυχη συνείδηση «εκείνου που έχει κάνει το καθήκον του», η καθολική κρίση της κοινωνίας, του πολιτισμού μας, καθώς αποκαλύπτεται χάρη στη σοβούσα οικονομική κρίση, ίσως μας οδηγήσει σε ένα γενικότερο προβληματισμό για τους ρόλους μας. Σίγουρα, το άμεσα ζητούμενο είναι η αντιμετώπιση της γενικευόμενης εξαθλίωσης. Οι προσπάθειες έμπρακτης αλληλεγγύης, σαν πρώτη γραμμή άμυνας της κοινωνίας, όπως θα συνεχιστούν με την εκδήλωση της ερχόμενης Δευτέρας, δίνουν, σχεδόν άθελά τους, το στίγμα ενός άλλου προσανατολισμού. Πέρα από ελεημοσύνες και φιλανθρωπίες, όταν η κοινωνία αμύνεται, όταν στεκόμαστε αλληλέγγυοι, έχουμε προς στιγμή πετάξει και τις μάσκες μας.
Ίσως, μέσα από τέτοιου είδους διαδικασίες, να δινόταν το έναυσμα για έναν προβληματισμό για τους ρόλους μας σαν εκπαιδευτικών, σαν δασκάλων. Αν, για παράδειγμα, υποψιαστούμε ότι το σχολείο είναι ένας Ιδεολογικός Μηχανισμός του Κράτους (ΙΜΚ), τι ρόλο ερχόμαστε να παίξουμε εμείς σ’ αυτόν; Ένας ΙΜΚ (όρος που εισήγαγε ο Αλτουσέρ), λειτουργεί όχι ουδέτερα και αόριστα για να μορφώνει ή να ψυχαγωγεί (όπως τα media ή, τελευταία, τα social media), αλλά για να εκπαιδεύει και να προσαρμόζει υπηκόους, μέσω της αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας. Ένας εργάτης όταν απεργεί απαγορεύει στον κάτοχο των μέσων παραγωγής να θέσει σε λειτουργία το μηχανισμό παραγωγής προϊόντων, δηλαδή υπεραξίας. Φυσικά, στόχος του είναι η κερδοφορία. Η παραγωγή υπεραξίας γίνεται περίπου αυτόματα. Δεν αποτελεί σκοπό, αλλά μια πραγματικότητα της διαδικασίας της παραγωγής. Ένας δάσκαλος όταν απεργεί καθυστερεί τη διαδικασία αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας; Ακόμα κι αν αυτό συνέβαινε, δεν θα ήταν ο στόχος του. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε μιαν άλλη απεργία; Όχι στο σπίτι, ή για λίγο στη συγκέντρωση κι έπειτα για καφέ, που θα μας σερβίρουν αυτοί που δεν τους έπαιρνε να απεργήσουν, αφού τη θέση τους επο-φθαλμιούν εκατοντάδες. Όχι έξω απ’ το σχολείο, να προσθέσουμε απελπισία στον άνεργο γονιό που θα πρέπει να θερμάνει και το πρωί το σπίτι και να χάσει μια μέρα αναζήτησης μεροκάματου. Απεργία, ή πείτε το όπως θέλετε, μέσα στο σχολείο. Μπορούμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό, πέρα από το αναλυτικό πρόγραμμα, πέρα από τη διδασκαλία της γλώσσας, της γεωγραφίας και της ιστορίας των «νικητών»; Μπορούμε, σε μια απ-εργία μέσα στον σχολικό τόπο, να περιφρονήσουμε τις επιταγές της ισότητας των ευκαιριών που καλλιεργούν τη λατρεία της αξιοκρατίας; Θέλετε στην επόμενη «απεργία» να διοργανώσουμε πάρτι, να χορέψουμε με τα παιδιά, να αποπέμψουμε τη θλιβερή πραγματικότητα;
Το σχολείο, γράφει ο Αλτουσέρ, «παίρνει τα παιδιά όλων των κοινωνικών τάξεων από το νηπιαγωγείο, και ήδη από κει, με παλιές και νεώτερες μεθόδους, αποτυπώνει μέσα τους, επί πολλά χρόνια, ακριβώς εκείνα τα χρόνια όπου το παιδί είναι περισσότερο «τρωτό», παγιδευμένο όπως βρίσκεται ανάμεσα στην οικογένεια και στο σχολείο, διάφορα «σαβουάρ φαιρ» ντυμένα με την κυρίαρχη ιδεολογία (τα γαλλικά, η αριθμητική, η φυσική ιστορία, οι επιστήμες, η φιλολογία) ή την κυρίαρχη ιδεολογία αυτή καθαυτή (ηθική, αγωγή του πολίτη, φιλοσοφία).» Στο κείμενο αυτό, για τους ΙΜΚ, μεταφρασμένο από τον Ξενοφώντα Γιαταγάνα για τις εκδόσεις Θεμέλιο το 1999, ο Λουί Αλτουσέρ αισθάνεται την ανάγκη να ζητήσει συγγνώμη «από τους δάσκαλους εκείνους, που μέσα σε φρικιαστικές συνθήκες, προσπαθούν να στραφούν ενάντια στην ιδεολογία, ενάντια στο σύστημα και στις πρακτικές όπου έχουν παγιδευτεί, με τα λιγοστά όπλα που βρίσκουν στην ιστορία και στη γνώση που «διδάσκουν». Είναι ήρωες. Είναι όμως σπάνιοι, ενώ πόσοι αλήθεια (η πλειοψηφία) δεν έχουν καν αρχίσει ακόμα να υποψιάζονται τι είδους «δουλειά» τους βάζει να κάνουν το σύστημα (που τους ξεπερνάει και τους συνθλίβει), κι ακόμα χειρότερα, βάζουν συχνά όλα τους τα δυνατά κι όλη την εξυπνάδα τους για να επιτελέσουν το καθήκον τους στην εντέλεια».
Και, για να περιοριστούμε στα πανεπιστημιακά συγγράμματα του Παιδαγωγικού, ας δώσουμε το λόγο στην Άννα Φραγκουδάκη (Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, εκδ. Παπαζήση 1985): «Στο δημοτικό σχολείο παίζονται όλα. Στο δημοτικό σφραγίζονται για πάντα οι μαθητές σαν ανεπίδεκτοι ή ικανοί για γράμματα…… Γνωρίζουμε επιστημονικά ότι ο θεμέλιος λίθος, η κύρια και γενικότερη αιτία της κοινωνικής ανισότητας στο σχολείο είναι η ιδεολογία της φυσικής ανισότητας, η βαθιά ριζωμένη πίστη ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με το χάρισμα της μοίρας να παίρνουν τα γράμματα, είτε χωρίς αυτό το χάρισμα».
Ας ρίξουμε, λοιπόν, μια ματιά στα χέρια μας. Κρατάμε σφραγίδες. Κάποιοι μας σφραγίζουν τη ζωή με περικομμένους μισθούς. Ακόμα, με την αβεβαιότητα για το επαγγελματικό μας αύριο. Ας σκεφτούμε ποιες ζωές σφραγίζουμε εμείς.
Η συμμετοχή σε μια απεργία, όπως αυτή της 7ης Φεβρουαρίου ή της 10ης Φεβρουαρίου μπορεί να έχει ποικίλες αιτιολογήσεις. Για παράδειγμα, ένα κομματικό ή συνδικαλιστικό στέλεχος, ή ακόμα ένας συνειδητοποιημένος εργαζόμενος κάνει απεργία περίπου από καθήκον. Εξ ορισμού συμμετέχει. Κάποιοι άλλοι απεργούν γιατί δεν επιτρέπουν, από αξιοπρέπεια, να περάσουν όσα πρόκειται να περάσουν αμαχητί, χωρίς ν’ ανοίξει ρουθούνι, σύμφωνα με μια έκφραση – κλισέ. Αυτές είναι οι δυο κύριες κατηγορίες απεργών. Και στις δύο περιπτώσεις συντηρείται η πεποίθηση ότι αν η συμμετοχή ήταν, όπως θα έπρεπε, μαζική, τότε θα ήταν τελείως διαφορετική και η αποτελεσματικότητα της κινητοποίησης. Φοβάμαι ότι πρόκειται για μια αστήρικτη ελπίδα. Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε αυτή τη μεγάλη, δυναμική συμμετοχή. Προσωπικά δυσκολεύομαι.
Μπορώ να φανταστώ ότι κάποιοι είναι βέβαιοι ότι η μαζική παρουσία απεργών σε δρόμους και πλατείες θα προοιωνίζεται τη νίκη των αντιμνημονιακών δυνάμεων στις εκλογές που θα προκληθούν εξαιτίας αυτής της μαζικής αντίδρασης. Εδώ το τοπίο
κατακλύζεται από την ομίχλη. Αν πάρουμε το δρόμο αντίστροφα, πέρα από τις όποιες άλλες δικαιολογίες, ένας απ’ τους πιο σημαντικούς λόγους για τη μη συμμετοχή σ’ αυτές τις κινητοποιήσεις είναι ακριβώς η απουσία οποιουδήποτε οράματος – πραγματικού, φρέσκου, ικανού να διεγείρει τις βραχυκυκλωμένες αλληλέγγυες χορδές μας. Κανένα όραμα μιας άλλης κοινωνίας, αλλιώς οργανωμένης δεν προβάλλεται. Μπορεί να περισσεύουν οι υποδείξεις για αντιυφεσιακές λογικές που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη, όμως αυτές έχουν οριστικά ξοδευτεί για οράματα του παρελθόντος, της μεταπολίτευσης. Θα έπρεπε να έχουμε συλλάβει το νόημα της ανάπτυξης όπως προτάχθηκε από το πολιτικό σώμα όλα αυτά τα χρόνια, ως διαρκή συσσώρευση που παράγει αναπόφευκτες κρίσεις.
Σε μιαν άλλη εκδοχή, κάπως εξτρίμ, ίσως ορισμένοι ονειρεύονται ότι περισσότερος κόσμος στο Σύνταγμα θα μπορούσε να διασπάσει τους αστυνομικούς κλοιούς και να εισβάλει στο Κοινοβούλιο, σα να ήταν τα Χειμερινά Ανάκτορα. Δεν μπορώ να φανταστώ πιο άχρηστο κτίριο από ένα κατειλημμένο κοινοβούλιο. Πέρα από τ’ αστεία, πέρα από τον ήσυχο ύπνο και την ήσυχη συνείδηση «εκείνου που έχει κάνει το καθήκον του», η καθολική κρίση της κοινωνίας, του πολιτισμού μας, καθώς αποκαλύπτεται χάρη στη σοβούσα οικονομική κρίση, ίσως μας οδηγήσει σε ένα γενικότερο προβληματισμό για τους ρόλους μας. Σίγουρα, το άμεσα ζητούμενο είναι η αντιμετώπιση της γενικευόμενης εξαθλίωσης. Οι προσπάθειες έμπρακτης αλληλεγγύης, σαν πρώτη γραμμή άμυνας της κοινωνίας, όπως θα συνεχιστούν με την εκδήλωση της ερχόμενης Δευτέρας, δίνουν, σχεδόν άθελά τους, το στίγμα ενός άλλου προσανατολισμού. Πέρα από ελεημοσύνες και φιλανθρωπίες, όταν η κοινωνία αμύνεται, όταν στεκόμαστε αλληλέγγυοι, έχουμε προς στιγμή πετάξει και τις μάσκες μας.
Ίσως, μέσα από τέτοιου είδους διαδικασίες, να δινόταν το έναυσμα για έναν προβληματισμό για τους ρόλους μας σαν εκπαιδευτικών, σαν δασκάλων. Αν, για παράδειγμα, υποψιαστούμε ότι το σχολείο είναι ένας Ιδεολογικός Μηχανισμός του Κράτους (ΙΜΚ), τι ρόλο ερχόμαστε να παίξουμε εμείς σ’ αυτόν; Ένας ΙΜΚ (όρος που εισήγαγε ο Αλτουσέρ), λειτουργεί όχι ουδέτερα και αόριστα για να μορφώνει ή να ψυχαγωγεί (όπως τα media ή, τελευταία, τα social media), αλλά για να εκπαιδεύει και να προσαρμόζει υπηκόους, μέσω της αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας. Ένας εργάτης όταν απεργεί απαγορεύει στον κάτοχο των μέσων παραγωγής να θέσει σε λειτουργία το μηχανισμό παραγωγής προϊόντων, δηλαδή υπεραξίας. Φυσικά, στόχος του είναι η κερδοφορία. Η παραγωγή υπεραξίας γίνεται περίπου αυτόματα. Δεν αποτελεί σκοπό, αλλά μια πραγματικότητα της διαδικασίας της παραγωγής. Ένας δάσκαλος όταν απεργεί καθυστερεί τη διαδικασία αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας; Ακόμα κι αν αυτό συνέβαινε, δεν θα ήταν ο στόχος του. Θα μπορούσαμε να φανταστούμε μιαν άλλη απεργία; Όχι στο σπίτι, ή για λίγο στη συγκέντρωση κι έπειτα για καφέ, που θα μας σερβίρουν αυτοί που δεν τους έπαιρνε να απεργήσουν, αφού τη θέση τους επο-φθαλμιούν εκατοντάδες. Όχι έξω απ’ το σχολείο, να προσθέσουμε απελπισία στον άνεργο γονιό που θα πρέπει να θερμάνει και το πρωί το σπίτι και να χάσει μια μέρα αναζήτησης μεροκάματου. Απεργία, ή πείτε το όπως θέλετε, μέσα στο σχολείο. Μπορούμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό, πέρα από το αναλυτικό πρόγραμμα, πέρα από τη διδασκαλία της γλώσσας, της γεωγραφίας και της ιστορίας των «νικητών»; Μπορούμε, σε μια απ-εργία μέσα στον σχολικό τόπο, να περιφρονήσουμε τις επιταγές της ισότητας των ευκαιριών που καλλιεργούν τη λατρεία της αξιοκρατίας; Θέλετε στην επόμενη «απεργία» να διοργανώσουμε πάρτι, να χορέψουμε με τα παιδιά, να αποπέμψουμε τη θλιβερή πραγματικότητα;
Το σχολείο, γράφει ο Αλτουσέρ, «παίρνει τα παιδιά όλων των κοινωνικών τάξεων από το νηπιαγωγείο, και ήδη από κει, με παλιές και νεώτερες μεθόδους, αποτυπώνει μέσα τους, επί πολλά χρόνια, ακριβώς εκείνα τα χρόνια όπου το παιδί είναι περισσότερο «τρωτό», παγιδευμένο όπως βρίσκεται ανάμεσα στην οικογένεια και στο σχολείο, διάφορα «σαβουάρ φαιρ» ντυμένα με την κυρίαρχη ιδεολογία (τα γαλλικά, η αριθμητική, η φυσική ιστορία, οι επιστήμες, η φιλολογία) ή την κυρίαρχη ιδεολογία αυτή καθαυτή (ηθική, αγωγή του πολίτη, φιλοσοφία).» Στο κείμενο αυτό, για τους ΙΜΚ, μεταφρασμένο από τον Ξενοφώντα Γιαταγάνα για τις εκδόσεις Θεμέλιο το 1999, ο Λουί Αλτουσέρ αισθάνεται την ανάγκη να ζητήσει συγγνώμη «από τους δάσκαλους εκείνους, που μέσα σε φρικιαστικές συνθήκες, προσπαθούν να στραφούν ενάντια στην ιδεολογία, ενάντια στο σύστημα και στις πρακτικές όπου έχουν παγιδευτεί, με τα λιγοστά όπλα που βρίσκουν στην ιστορία και στη γνώση που «διδάσκουν». Είναι ήρωες. Είναι όμως σπάνιοι, ενώ πόσοι αλήθεια (η πλειοψηφία) δεν έχουν καν αρχίσει ακόμα να υποψιάζονται τι είδους «δουλειά» τους βάζει να κάνουν το σύστημα (που τους ξεπερνάει και τους συνθλίβει), κι ακόμα χειρότερα, βάζουν συχνά όλα τους τα δυνατά κι όλη την εξυπνάδα τους για να επιτελέσουν το καθήκον τους στην εντέλεια».
Και, για να περιοριστούμε στα πανεπιστημιακά συγγράμματα του Παιδαγωγικού, ας δώσουμε το λόγο στην Άννα Φραγκουδάκη (Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, εκδ. Παπαζήση 1985): «Στο δημοτικό σχολείο παίζονται όλα. Στο δημοτικό σφραγίζονται για πάντα οι μαθητές σαν ανεπίδεκτοι ή ικανοί για γράμματα…… Γνωρίζουμε επιστημονικά ότι ο θεμέλιος λίθος, η κύρια και γενικότερη αιτία της κοινωνικής ανισότητας στο σχολείο είναι η ιδεολογία της φυσικής ανισότητας, η βαθιά ριζωμένη πίστη ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με το χάρισμα της μοίρας να παίρνουν τα γράμματα, είτε χωρίς αυτό το χάρισμα».
Ας ρίξουμε, λοιπόν, μια ματιά στα χέρια μας. Κρατάμε σφραγίδες. Κάποιοι μας σφραγίζουν τη ζωή με περικομμένους μισθούς. Ακόμα, με την αβεβαιότητα για το επαγγελματικό μας αύριο. Ας σκεφτούμε ποιες ζωές σφραγίζουμε εμείς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Τα σχόλια ελέγχονται από τους διαχειριστές του ιστολογίου για υβριστικό, προσβλητικό ή ρατσιστικό περιεχόμενο, πριν εμφανιστούν δημόσια. Δε θα δημοσιεύονται, επίσης, σχόλια που περιέχουν προσωπικές επιθέσεις χωρίς πολιτικό περιεχόμενο.
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΧΟΛΙΩΝ
1. Γράψτε το σχόλιό σας στο σχετικό πλαίσιο.
2. Γράψτε τα στοιχεία της λεκτικής επαλήθευσης (λατινικοί χαρακτήρες).
3. Aπό τη λίστα Eπιλογή ταυτότητας επιλέξτε Όνομα/Διεύθυνση URL και γράψτε το όνομα ή το ψευδώνυμό σας (δε χρειάζεται να συμπληρώσετε το πεδίο Διέυθυνση URL).
4. Πατήστε στην επιλογή ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΤΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΑΣ.
5. Ελέγξτε αν εμφανίστηκε το μήνυμα επιβεβαίωσης στο πάνω μέρος του παράθυρου σχολιασμού.