Αναδημοσίευση από τον Αναγνώστη
Η Ποσοτική πανελλαδική έρευνα για την ανάγνωση* (δείγμα: 1674 άτομα ηλικίας 18-74 ετών) της εφημερίδας ΤΟ ΒΗΜΑ που δημοσιεύτηκε τον Μάιο, κάλυψε το κενό που δημιουργήθηκε μετά από την προ δεκαετίας ανάλογη έρευνα του ΕΚΕΒΙ.
Ανάμεσα στις ερωτήσεις υπάρχουν δύο που αναφέρονται στη σχέση παιδιών, βιβλίων και ανάγνωσης. Λογικό να ερωτηθούν οι ενήλικοι που πήραν μέρος στην έρευνα αφού είναι ουσιαστικά οι μεσάζοντες για να φτάσουν τα βιβλία στα παιδιά.
Στην ενότητα Διαβάζουν τα παιδιά; ο πρώτος πίνακας αφορά τις αγορές βιβλίων για τους ίδιους και συνδυαστικά για τα παιδιά τους.
♠ 19% αγόρασαν βιβλία για παιδιά μέχρι 15 ετών και 81% δεν αγόρασαν κανένα βιβλίο για τα παιδιά.
♠ 44% τα προμηθεύτηκαν από κεντρικά βιβλιοπωλεία, 50% από συνοικιακά (το σύνολο των βιβλίων που αγόρασαν) και 24% από εκθέσεις ή bazaars.
Ενθαρρυντική η σχέση που κτίζεται με τα μικρά βιβλιοπωλεία, μελανό σημείο το μικρό ποσοστό 4% των εγγεγραμμένων σε βιβλιοθήκη!
Στον δεύτερο πίνακα, 51% των ερωτωμένων δήλωσαν ότι αγόρασαν στα παιδιά τους, εκτός των σχολικών, 1-3 βιβλία το χρόνο, (12% πάνω από 10 βιβλία), ενώ μόνον 13% αγόρασε για τον εαυτό του τουλάχιστον 1 βιβλίο! Τα παιδιά διαβάζουν λοιπόν περισσότερο από τους ενήλικους.
Αυτοί οι αριθμοί φαίνονται εξαιρετικά παρηγορητικοί, αφού οι ενήλικοι έχουν συνειδητοποιήσει τη σημασία των βιβλίων και της ανάγνωσης για τα παιδιά τους, αν δεν τους συνδυάσουμε με τα αποτελέσματα ενός άλλου πίνακα ο οποίος αφορά τη στάση του κοινού προς τις «οικονομικές εκδόσεις». Ως οικονομικές εκδόσεις, ανεξαρτήτως περιεχομένου, ορίζονται εκείνες με τη χαμηλή ποιότητα χαρτιού, τυπογραφίας, βιβλιοδεσίας και γενικά αισθητικής.
♠ Το 67% των ενήλικων αγοραστών δηλώνει ότι προτιμά τις οικονομικές εκδόσεις. Κι εδώ χτυπάει καμπανάκι για την ποιότητα του βιβλίου ως προϊόντος! Δεν γνωρίζουμε σε ποιες ακριβώς εκδόσεις αναφέρονται οι άνθρωποι που απάντησαν. Δυστυχώς δεν κοσμούν τις βιβλιοθήκες μας.
Ας περιοριστούμε στα παιδικά εικονογραφημένα βιβλία. Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν στη χώρα μας βιβλία εξαιρετικής ποιότητας, ελληνικής παραγωγής και μεταφρασμένα. Ταυτόχρονα όμως εκδίδονται αμέτρητα πανομοιότυπα με κακό χαρτί που φεγγίζει ή γυαλίζει, χρώματα που δεν γράφουν, κακοσχεδιασμένες σελίδες με το κείμενο να πέφτει πάνω στις εικόνες, αντιαισθητικές εικονογραφήσεις, αλαλούμ με την ποικιλία γραμματοσειρών στην ίδια σελίδα, χωρίς κολοφώνα για οικονομία στο χαρτί, κ.ά. Οι λόγοι που προβάλλονται ως δικαιολογία είναι σχεδόν πάντα οικονομικοί. Ναι, στην Ελλάδα το βιβλίο είναι σχετικά ακριβό.
Το μόνο αντεπιχείρημα που στέκει είναι η πολύ αυστηρότερη επιλογή των προς έκδοση βιβλίων.
(Ειρήσθω εν παρόδω, όσοι παρακολουθούν τις βραχείες λίστες των βραβείων συχνά αναρωτιούνται: Μα τόσα βιβλία βγαίνουν και στη λίστα υπάρχουν μόνο πέντε- έξι; Η απάντηση είναι μία: στην πλειονότητά τους δεν διαβάζονται).
Ας είμαστε σοβαροί.
♦Ένα παραμυθάκι για οικογενειακή ή σχολική κατανάλωση δεν γίνεται στο πιτς φυτίλι βιβλίο!
♦ Οι περγαμηνές του εκπαιδευτικού, του γονιού, του ψυχολόγου δεν αποτελούν επιβεβαίωση της ποιότητας!
♦ Με άλλα λόγια, ας αποφασίσουμε να υπερισχύσει η ποιότητα αντί της ποσότητας.
Η ποσότητα των εκτεθειμένων βιβλίων ζαλίζει και η συνεχής εναλλαγή τα αποπροσωποποιεί. Βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει λίγους μήνες πριν θεωρούνται παλιωμένα με αποτέλεσμα να χάνονται σε κάποιο ράφι του βιβλιοπωλείου.
Στα κεντρικά κυρίως βιβλιοπωλεία, οι υπάλληλοι που δεν είναι πραγματικοί βιβλιοπώλες και είναι αναγνώστες με ερωτηματικό, δεν προλαβαίνουν ούτε να τα ξεφυλλίσουν και μοιραία καταφεύγουν στους υπολογιστές τους γιατί δεν μπορούν να μιλήσουν γι’ αυτά όταν τους τα ζητούν. Οι αναγνώστες πελαγώνουν.
Επίσης, η κριτική και τα βραβεία δεν φαίνεται να έχουν τον ρόλο που θέλουμε να πιστεύουμε. Στο μυθιστόρημα, για παράδειγμα, τη ναυαρχίδα της βιβλιαγοράς, οι αριθμοί στους πίνακες δείχνουν ότι η κριτική (23% για το ξένο μυθιστόρημα-12% για το ελληνικό) και τα βραβεία (αντίστοιχα 10% και 4%) αφορούν μόνο τους ήδη ενημερωμένους, ενώ μικρό ποσοστό λαμβάνει η σύσταση από τους βιβλιοπώλες (10% για το ξένο και 3% για το ελληνικό).
Ν’ ανοίγω ένα βιβλίο και να χαίρομαι είναι ο δρόμος που οδηγεί στη βιβλιοφιλία. Και δεν μπορεί παρά να χτίζεται πάνω στην συνολική ποιότητα του βιβλίου.
*****
Προτείνω για μικρά παιδιά:
Δημήτρης Τσιλινίκος, Η Ζωή με τον μπαμπά, εικ. Πέτρος Μπουλούμπασης, Επόμενος Σταθμός.
Λέγεται ότι ο συγγραφέας δείχνει τις δυνατότητές του στο δεύτερο βιβλίο. Ο Δ. Τσιλινίκος έκανε την έκπληξη το 2015 (Αναγνώστης, Βραχεία λίστα 2016) με το Πιρούνια και μαχαίρια …στα μαχαίρια (Πατάκης) και τώρα Η Ζωή με τον μπαμπά, το δεύτερο βιβλίο του, φαίνεται να τις επιβεβαιώνει. Η απλότητα είναι το κλειδί του: πώς να μιλήσεις με αγάπη για μια γλυκιά καθημερινότητα που ενώ ζει μία απώλεια (της μητέρας) είναι ανοικτή σε ερμηνείες- είναι πρόσκαιρη; είναι τελεσίδικη;- δεν σκιάζεται από αυτή. La vita e bella, δίδασκε τον γιο του ο Ρομπέρτο Μπενίνι στο ναζιστικό στρατόπεδο. Το ίδιο κάνει και ο Τσιλινίκος γράφοντας για μια κατάσταση που μπορεί να είναι πολύ οδυνηρή ανάλογα με το πώς διαβάζει ο αναγνώστης την ιστορία. Γιατί η ζωή μπορεί κι έτσι να είναι ωραία για τη Ζωή και τον μπαμπά της, ακόμα και τώρα που έμειναν μόνοι οι δυο τους. Η παιδικότροπη εικονογράφηση συνηθίζεται αρκετά και ο Πέτρος Μπουλούμπασης εικονογραφεί συχνά έτσι. Όμως εδώ αυτό το στιλ, που μοιάζει απλό αλλά δεν είναι καθόλου εύκολο, ταιριάζει απόλυτα, γιατί είναι σαν να ανοίγει ο αναγνώστης το σημειωματάριο κάποιου παιδιού που ξεχειλίζει από συναισθήματα και ιδέες.
Εξαιρετικό!
Αδελφοί Φαν, Ο κηπουρός της νύχτας, μτφρ. Μάρω Ταυρή, Μεταίχμιο.
Οι βραβευμένοι Έρικ και Τέρρυ Φαν γράφουν με λέξεις, σχέδιο και χρώμα. Η ιστορία είναι απλή: ένας άγνωστος κηπουρός κλαδεύει τα δέντρα μιας μουντής πόλης και τα μεταμορφώνει σε καταπράσινα τεράστια ζώα. Έμμεσα οι καλλιτέχνες μας μιλούν για την αγάπη του δημόσιου χώρου, την αισθητική των πόλεων και τη χαρά να ζεις σ’ αυτές, καθώς, επίσης έμμεσα, και για τις εθελοντικές πρωτοβουλίες που μπορούν να αναλάβουν οι κάτοικοι. Υπέροχο βιβλίο, με χρώματα, από τη σέπια σε πιο ζωηρά, που υποστηρίζουν συμβολικά την μετάλλαξη του χώρου, σχέδιο ρεαλιστικό που σε γαργαλάει να ψάξεις τις λεπτομέρειες!
Kitty Crowther, Ο φίλος μου ο Τζιμ, μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, Μάρτης:
Επανέκδοση ενός κλασικού παιδικού βιβλίου σε νέα μετάφραση, με θέμα τη φιλία του μαύρου κότσυφα Τζακ με τον άσπρο γλάρο Τζιμ και το διάβασμα που ανοίγει τους ορίζοντες και καταργεί τις προκαταλήψεις για τους ξένους. Το βιβλίο δεν γέρασε καθόλου ως περιεχόμενο στα 20 χρόνια που πέρασαν από την πρώτη του έκδοση. Η εικονογράφηση, κλασικά παιδική, φαίνεται να απέχει αρκετά από τις νέες αισθητικές απόψεις που εντωμεταξύ επικράτησαν. Στην περίπτωση αυτού του βιβλίου που απευθύνεται σε πολύ μικρά παιδιά οι νεωτερισμοί δεν έχουν καμιά σημασία! Η Crowther εικονογραφεί επακριβώς κάθε λέξη της ιστορίας της και οι εικόνες γίνονται το όχημα για να αντιληφθούν οι μικροί αναγνώστες αμέσως τα νοήματα. (Τα βιβλία της Kitty Crowther κυκλοφορούν από τις εκδ. Μάρτης)
Βιβλίο γνώσεων για όλους
Wojciech Grajkowski, Δέντρα, εικ. Piotr Socha, μτφρ. Agnieszka Barbara Czerwinska -Μαριάννα Ψύχαλου, Μικρή Σελήνη.
Ένα πανύψηλο και στιβαρό βιβλίο σαν τα δέντρα! Τα Δέντρα και οι Μέλισσες το πρώτο των δύο δημιουργών, έχουν την ίδια αισθητική στο εξώφυλλο και την ποικιλία των επιμέρους θεμάτων (περιβάλλον, λογοτεχνία, τέχνη, κοινωνία, κ.ά.). Η διαφορά τους είναι ότι τα πληροφοριακά κείμενα των Δέντρων να είναι πολύ πιο σύνθετα, αν και έγινε προσπάθεια να γραφούν προσεκτικά οι δύσκολες έννοιες ώστε να διευκολύνουν τους αναγνώστες. Άκουσα βιαστική αναγνώστρια να λέει ότι τα Δέντρα δεν είναι για παιδιά. Μια πιο προσεχτική όμως, μου είπε ότι μπορεί να είναι ένα βιβλίο ειδικά για τα μικρά παιδιά αφού η εξαιρετικά ακριβής εικονογράφηση θα τα οδηγήσει να ψάξουν τα δέντρα γύρω τους, να παρατηρήσουν φυλλώματα, κορμούς, ρίζες και να μιλήσουν. Αυτό θα πει πολυεπίπεδο βιβλίο!
Κλασική παιδική λογοτεχνία
Ένιντ Μπλάιτον, Περιπέτεια στο κάστρο, μτφρ. Γιάννης Παρασκευόπουλος, Μίνωας.
Λέγεται ότι η Μπλάιτον είναι κλασική, αλλά διαβάζεται σήμερα; Από περιέργεια λοιπόν το διάβασα (πρώτη έκδοση το μακρινό 1946) και το ευχαριστήθηκα όπως φαντάζομαι και τα παιδιά που θα το πάρουν! Είναι μια περιπέτεια σ’ ένα αγγλικό κάστρο με πολύ κακή φήμη και μια παρέα των παιδιών που κάνει του κεφαλιού με αποτέλεσμα να μπερδευτεί σε άσκημες καταστάσεις. Η ιδέα ενός μυστηριώδους κάστρου εξάπτει ούτω ή άλλως τη φαντασία. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Συνάντησα ήρωες ζωηρούς, εύστροφους, που παίρνουν πρωτοβουλίες και μηχανεύονται λύσεις. Παιδιά που οι ενήλικες τους έχουν εμπιστοσύνη και τ’ αφήνουν ελεύθερα να εξερευνήσουν, να καλλιεργήσουν τα χόμπι τους, να κινδυνέψουν ενδεχομένως αλλά και να πάρουν τις ευθύνες τους. Το μυθιστόρημα έχει έντονη οικολογική χροιά αφού η παρέα του βιβλίου γνωρίζει, αγαπά και ζει τη φύση και τους κατοίκους της. Ένα μυθιστόρημα χωρίς διδακτισμό και ηθικολογία, ούτε καταιγισμό ιστορικών και άλλων πληροφορίων. Μόνο δράση και απογευματινό τσάι… 
